ما جھان ءِ گْوستانک ءَ کہ وان اِیں گڑا ھمک زرمبشت کہ سوبمند بوتگ آئی ءِ سوبمندی ءِ مستِریں سبب زالبول بوتگ اَنت کہ آیاں سیاست ءِ کمان وتی دست ءَ کرتگ۔ انچوش کہ تامل ٹائیگرز، کرد، پلستینی، لبنان، الجزائر، ویتنام، اے زْرمبشتانی تہ ءَ زالبُولاں مزنیں کِساسے ءَ جنگ ءُ پولٹیکل موبلائزیشن ءِ تہ ءَ بھر زرتگ ءُ ٹوھیں کِردے پیلو کرتگ۔ انچوش باربرا ھم گْوش اِیت کہ’’ 1905 ءِ دھک ءَ زالبولاں گراؤنڈ سْیاست ءِ تہ ءَ گیشتر کُربانی داتگ۔‘‘
(باربرا ، اکتوبر ، 1994 )
ھمے ڈول ءَ بلوچ زالبولانی گھگیری ھر دور ءُ باریگ ءَ جْوانیں رنگے ءَ گِندگ ءَ کیئت۔ گْوستانک ءَ بازیں بلوچ زالبُولاں بازیں رنگے ءَ گھگیری ءُ جنگ کرتگ ءُ بلوچ مردینانی ھم کوپگ بوتگ اَنت۔ ھمے پیم ءَ مروچی بلوچ جز ءِ سری سْرپاں (پرنٹ لائن) ءَ مارا زالبول گندگ ءَ پیداک اَنت، ءُ پہ مروچی ئیں گار ءُ بیگوائیں مردماں لانگ مارچ ءِ سروکی ءَ ھم بلوچ زالبول کنگ ءَ اَنت۔ زالبولانی اے کچ ءَ درآھگ ءُ جز ءِ بھر بوگ پہ بلوچ ءَ وشیں پالے۔
1905 ءِ دھک ءَ زالبولاں گراؤنڈ سْیاست ءِ تہ ءَ گیشتر کُربانی داتگ
باربرا ، اکتوبر ، 1994
چوش کہ بلوچ گْوستانک ءَ ھرچ دور ءَ مارا بے دروریں زالبول گندگ ءَ کیئت۔چہ کرن ءُ باریگانی گْوزگ ءَ پد ھم نوکیں دور ءِ مردم ناں ایوک ءَ آیانی سر ءَ پھر کن اَنت، بلکیں آیاں وتی راھدربر ءُ آئیڈیل لیک اَنت۔ انچوش کہ شانزدھمی کرن ءَ وھدے کہ مھناز ءِ لوگواجہ (شھداد) مھناز ءَ تھل ءُ تْرپشیں شِگان، تژن ءُ ٹاکور جنت ءُ چہ گس ءَ کش اِیت۔
مھناز زانت کہ مھناز ءَ ھچ گناہ ءُ ھرابی نہ کرتگ، بلکیں آئی ءِ سر ءَ وت سر ءَ بھتام جنگ بوتگ۔ گڑا مھناز وتی بےگناھی ءِ پدر کنگ ءِ جھد ءَ بندات کنت۔ شھداد سردارے بیت، آئی ءِ بگیر ءَ مھناز درکیئت ءُ چارراھانی سر ءَ نِند اِیت ءُ توار چِست کنت۔ وتی سر ءَ بیوکیں ناروایانی بگیر ءَ، پمیشکا مھناز ءِ دلیری ءُ گھگیری گْوستانک ءِ تاکانی سر ءَ نکش اِنت ءُ مُدام گیر آرگ بیت۔
ھمے پیم بانڑی ھم دلیر ءُ بھادریں زالے بوتگ ءُ چاکر رند ءِ گْوھار بوتگ۔ آئی ءِ نام ءَ بولان ءَ میتگے ھست۔بانڑی ءَ تھنا پہ بلوچ راج ءَ جنگ ءَ راھشونی نہ کرتگ، بلکیں پہ اے دگہ راجاں ھم جنگ کرتگ ئِے۔ انچوش کہ 1555 ءَ سر ھند ءِ میدان ءَ سکندر شاہ سوری ءُ ھمایوں ءِ نیام ءَ جنگ بوت ءُ ھمایوں چہ بلوچ سردار چاکر ءَ کمک لوٹ اِت۔ گُڑا پہ کمک کنگ ءَ چاکر بانڑی ءَ گوں لشکر ءَ راہ دنت پہ جنگ ءَ، بانڑی گوں وتی لشکر ءَ سکندر شاہ سوری ءَ پْروش دنت ءُ ھمایوں ءَ سوبمند کنت۔ (لانگ ورتھ ڈیمز، 1988) ۔پمیشکا مروچی بانڑی ءِ کِرد ءِ پُژدر ءَ ھمک بلوچ آئی ءِ نام ءَ پہ پھر ءُ شان گیپت۔
بلوچ گْوستانک ءَ بہ چار ایں ھر دور ءَ زالبول گھگیری ءِ پِڑ ءَ گِندگ ءَ کا اَنت، اگاں ما جنگی داستاناں بہ چار ایں ھبدھمی کرن ءَ سری زالبول کہ مارا گندگ ءَ کیئت آ میر اھمد یار ھان (سری) ءِ گْوھار مائی بیبو اَت ، میر اھمد یارھان ءَ پانزدہ رند ءَ گوں سیبی ءِ باروزھیاں جنگ کرتگ ءُ پْروش وارتگ۔ ھمے جاورانی تہ ءَ مائی بیبو ءَ لشکر وتی پاگواجھی ءَ تیار کرت ءُ جنگ ءِ پڑ ءَ برت۔ لشکر ئِے زرت ءُ دیم پہ سیبی ءَ درکپت ۔وھدے دوئیں لشکر دیم پہ دیم بوت اَنت، اے میڑ ءَ بیبو ڈاڈر ءِ نزیک ءَ بیری ءِ میتگ ءَ شھمیر بوت۔
ھمے پیم ءَ ھژدھمی کرن ءِ واکداری ءَ ھم مارا بلوچ زالبولانی بھادری، دلیری، دانشوری ءُ دیمونیانی داستان گندگ ءَ کا اَنت۔ ھژدھمی کرن ءَ چاگلی ءَ لسبیلہ ءِ سر ءَ واکداری کرتگ، آ سکیں شیوار ءُ ھژاریں زالبُولے اَت، میتگ ءَ وتی واجہ کار ءِ ناساڑی بوگ ءِ پد ءَ میتگ ءِ سرجمیں ڈبہ ءُ زمہ واری وتی کوپگاں زُرتگ اَنت ئِے۔ جاموٹانی سردار جام آلی ءَ آ وھد ءَ کلات ءِ واکدار میر مھبت ھان ءَ را گْوشت کہ پہ بیلہ ءِ واکداری ءِ گِرگ ءَ من ءَ کمک بہ کن۔ اے کار 1742-1743 ءِ مْیان ءَ بوت کہ بی بی چاگلی ءِ سر ءَ ارش بوت (نسیم، 2007,32).
انچوش بلوچ گْوستانک ءَ کمبر ءِ مات سلتان ھاتون (سلطان خاتون) ءِ کِردار ھچ بر شموشگ نہ بیت۔ کمبر وھدے کہ بندی ءُ مالانی ترینگ ءَ روگ ءَ اَت تہ وتی کاردار ءَ گْوشت ئِے کہ تو بہ رو منی مات ءَبہ یار کہ من مات ءَ موکل کن آں کہ آئیءَ پہ من باز تکانسری ءُ دلسیاھی سگ اِتگ ءُ من چہ آئی ءَ شیرانی پَھِلی ءَ لوٹ آں۔
کمبر ءِ مات ءَ گْوشت ’’ من نہ ترس آں، من ءَ اے کھت ءُ بژن نہ بیت کہ تو ماں جنگ ءَ مِر ئے، من کُھت ءُ ارمانی پہ ھمے گپّ ءَ بہ آں کہ تئی بندیگ واتر مہ بہ اَنت۔پرچا کہ من لُنجیں شپاں شپاسی جتگ ءُ شاگیں گْوانزگ ءِ مودیں بند گیپتگ ءُ ترا لولی پہ ھمے روچاں داتگ ءُ وداریگ پہ ھمے روچاں بوتگ آں کہ تو مزن بہ ئے ءُ زھم جن ءُ بھادرے بہ ئے ءُ نام در کار ئے، گُڑا آ روچ مروچی اِنت۔بہ رو زھم ءَ بہ جن ءُ نام ءَ در آر ءُ بندیگاں پد ءَ ترین ءُ بہ یار، تو اگاں ماں جنگ ءَ مر ئے ، من اد ءَ نہ نند آن ءُ موتک نہ یار آں، پرس ءِ پتر ءَ پچ نہ کن آں، بلکیں من موتک ءِ بدل دمامہ ساز کن آں، ھالو ھلو ءُ نازینک جن آں، پہ چاپ ءُ ناچ ترا ماں کبر ءَ بر آں، من ءَ کول اِنت تئی مٹ ءَ پد ءَ پیداک کن آں، اگاں تئی بندیگ مہ یا اَنت ءُ تو چہ بیر دپیں زھمانی الماسیں زھاں ماں جنگ ءِ ساھت ءَ بہ رک ئے ءُ بہ یا ئے ، ماں گندالانی توک ءَ وتی مرگ ءَ بہ مر ئے، گڑا ترا منی شیر ھپتاد بر ھرام بات اَنت، انچوش بزاں کہ من امبے بر اِت ءُ زھریں کرگے رودینت کہ آئی ءِ بر انسان ءِ کار ءَ نے اتک اَنت بید ء مشک ءُ مورانی ورگ ءَ۔‘‘
پمیشکا مارا اے گْواچن ءُ راستی منگ کپ اِیت کہ بلوچ گْوستانک چہ مروچیگ ءَ پیسر زالبولانی گھگیری ءِ داستاناں سر ریچ اِنت، ءُ مروچیگ وت ءَ پہ آیوکیں پدریچ ءَ جتائیں رنگے ءَ نبیسگ ءَ اِنت۔
- روان اِنت-
