پہ ایردست ءَ شھزانتی ءِ وانگ پرچا ھژدری اِنت؟اولی بھر

نبشتہ کار: مھر جان بلوچ

رجانکار: کاروان بلوچ

منی واھگ اِنت کہ بلوچ ورنا مارکس ءَ وت بہ وان اَنت ءُ وتی شرگداری ءَ دیم ءَ بیار اَنت.

(بابا مری)

شھزانتی ءِ نام ءَ اِش کنگ ءَ گوں مردم اِیشی ءَ را اَنچیں گْران ، بے چَس ءُ سر پِر نہ بیوکیں زانشتے سرپد بہ اَنت کہ گْوش ئے اِیشی ءَ گوں لس مھلوک ءِ زندمان ءَ گوں ھچ وڑیں نزیکی ءُ سیالی یے نیست. ایوکا پہ زرداراں یک گچینی سسائی واھداری (عیاشی) یے کہ آئی ءَ گوں لس چاگرد ءَ ھچ وڑیں سیادی ءُ سیالی یے نیست. یک انچیں زانشتے کہ زمین ءَ چہ جھل ءُ آزمان ءَ چہ برز ءِ گپاں کنت۔ دم پہ ساھت ھمے گْوشگ بیت کہ شھزانتی نہ گیش اِتگیں جیڑھانی امبار اِنت۔ شھزانتی ءِ گْور ءَ پسو نیست ، دو ھزار سال ءَ چہ یک وڑیں جست ءُ جیڑہ اَنت کہ گوں آیاں شھزانتی ءِ جند گِر ءُ چیل اِنت. ٹوہ ٹوھیں پروپیسر شھزانتی ءِ بابت ءَ چوش گْوش اَنت کہ ” شھزانتی مارا یک انچیں منزلے ءِ نیمگ ءَ رھادگی ءِ سوج ءَ دنت کہ آئی ءَ نہ بندات ھست ناں کہ آسر ، بزاں اے ھما تھاریں کوٹی ءَ سیائیں پشی یے شوھازگ ءِ وڑیں دم برائینوکیں کار ءِ ھساب ءَ اِنت کہ اود ءَ پشی چہ پیش ءَ ساڑی ھم مہ بیت۔”

شھزانتی ءِ وانوکاں گیشتر چاگرد ءَ چہ سستگیں مردم سرپد بہ اَنت ءُ ھمے سرپد بہ اَنت کہ شھزانتی ءِ وانوک چہ دین ءُ چاگرد ءَ دلسیائیں مردم اَنت ءُ ھیالی دنیا ءِ جاہ منند اَنت۔ ءُ اے گمان ، نام کپت کتگ کہ شھزانتی ترا چہ سر پر (اَمل) ءَ دیر دار اِیت۔ بہ زان کہ شھزانتی ءِ وانوک اَمل ءِ پڑ ءَ بے سوب ءُ بے کار (بے سیت) اَنت ، آ ایوک ءَ جیڑ اِیت ، یا ھیالی جھان ءِ تہ ءَ نند اِیت ، ایوکا جست ودی کنت۔ چو کہ اَمل ءِ واستا سکا باز جیڑگ ءُ جست ءِ سر ءَ جست المی اِنت۔ اسل ءَ شھزانتی وتی ابرم ءِ تہ ءَ سک ھترناکیں زانشتے ، پمیشکا اِیشی ءَ را گْران پھم ءُ بے چَس گْوشگ ءُ گُریزان کنگ بیتگ۔ ءُ پہ لس مردماں شھزانتی ءِ ھیال چوپگ ،ٹپ ءُ ٹور کنگ بیتگ۔

شھزانتی ءَ را جست ءِ سر ءَ جست ءَ گوں بندوک کنگ ءُ رد شھزانتی ءُ راست بند گری (منطق) ءِ سر ءَ ھم باز نبشتہ کنگ بیتگ۔ سائنس ءَ چہ شھزانتی ءَ جوانتر  لیکگ ءُ شھزانتی ءَ را کْوھنیں کسھے ءِ درور ءَ پیشدارگ ءِ ترد ءُ کپ اوں مُدتے بیت برجاہ اِنت کہ اِیشی ءَ سائینٹسزم گْوش اَنت۔ اے ھما مردمانی کار اَنت کہ نہ شھزانتی ءَ آشنا اَنت ءُ ناں کہ سائنس ءِ ا، ب ءَ سرپد اَنت۔ اگاں ما بہ چار اِیں تہ سائنسی راستی ءَ چہ پیسر “سائنس ءِ جند ءِ راست بیگ” کئیت اِنت کہ گوں سائنس ءَ نہ ، بلکیں گوں ” سائنس ءِ شھزانتی” philosophy of science ءَ بندوک اِنت ، ءُ اے راھبند سائنس ءَ ھوار ایندگہ چاگردی سائنسانی تہ ءَ ھم ھمے وڑ ساڑی ءُ ھست اِنت۔ پہ درور گْوستانکی راستی ءَ چہ پیسر “گوستانک ءِ جند ءِ راست بیگ” ءِ جست دیم ءَ کئیت کہ گوں “گوستانک ءِ شھزانتی ”  philosophy of history ءَ بندوک اِنت۔

اے بنگپ ءِ سر ءَ اکیڈیمیاء ءَ باز نبیسگ بیگ ءَ اِنت کہ سائنسی کار ءُ راھبند ءِ تہ ءَ راستی سپر کنت”شِفٹ بیت” یا جوڑ بیت ، اے بابت ءَ کارل پوپر ءَ پلاسپی آپ سائنس (فلاسفی آف سائنس) ءِ تہ ءَ باز کار کرتگ ، ھمے پیم گْوستانک نویسی ءِ بابت ءَ ھم تْران برجاہ اِنت کہ گْوستانک ءَ چہ گیش گْوستانک نویس ءِ کتہ کاری چنکدر ھوار اِنت؟ ھیگل ءِ گْوست ءِ شھزانتی “فلسفہ تاریخ”  و جرمن ریاست ءِ رد ءُ بند دیگ ءَ کمکار اوں بیتگ۔ سائنس ، گْوستانک ءُ شھزانتی ءَ را اگاں یکجاہ بہ کن ئے گڑا شھزانتی بے سائنس ءُ گْوستانک ءَ ھورک اِنت ، ءُ گْوستانک بے سائنس ءُ شھزانتی ءَ کور۔ ھمے رد ءَ شھزانت ، میٹا پزکس (فزکس) ءَ اوں سائنس ءِ شاہ بانک (ملکہ) گْوش اَنت۔ چوشکہ لیوی اسٹراس وتی لیکچر “دیو مالائی فکر اور سائنسی سنگم” ءِ تہ ءَ اے مارشت ءِ نیمگ ءَ دلگوش ءَ گْور کنان ءَ چوش گْوش اِیت کہ “مئے سائنسی پکر ءِ بُنلاد ھم دیو مالائی پکر ءِ رد ءُ بندی دْروشم ءَ گوں ڈُکّ اِتگ.” بلے سائنٹیسزم ءِ سر ءَ ستک داروکاں وتی تہ ءَ اے گمان زندگ داشتگ کہ اے سائنس ءِ اھد اِنت ءُ اے اھد ءَ شھزانتی کْوھنیں کسھے ءِ ھساب ءَ اِنت۔

گْوشگ اِیش اِنت کہ شھزانتی گوں وتی ھترناکیں ابرم ءِ سبب ءَ چاگرد ءِ تہ ءَ انچو سیاہ رو کنگ بیتگ کہ بازیں نودربر شھزانتی ءَ را اکیڈمک سرپد بیگ ءَ چہ پد ھم وت ءَ دیر دار اَنت۔ کتابجاھاں شھزانتی ءِ بھر دنزانی آماچ اَنت۔ مروچاں لبزانک ءُ گْوستانک ءِ ھم ھال ھمیش اِنت۔ کتابجاھاں وتی راستیں کشک گار کرتگ۔ اود ءَ ایوک پُدگ (بابو) جوڑ بیگ ءِ سپرے برجاہ اِنت۔ الماریاں ایریں کتاباں ابید پہ جنرل نالج ءَ ، کس دست اِش ھم نہ جنت کہ اِشی ءَ چہ شھزانتی ، لبزانک ءُ گْوستانک پُر آپ بہ بہ اَنت۔ چہ وپتگیں واب ءَ رسگ اے بیتگ کہ چاپکار اوں ساچشت ءِ جاہ ءَ یک نام کپتگیں بیانیہ ءِ ھساب ءَ سرھال شوھازگ ءُ کتاب چاپ کنگ ءَ اِنت ، زر کٹگ ءَ اِنت۔ اکیڈمیز کہ آیانی بنکی کار شھزانتی ءُ لبزانک ءَ را دیمروئی دیگ بیتگ ، راجی ادارہ نہ اَنت بلکیں ریاستی کمکاریں ادارہ اَنت کہ ایشانی گوں شھزانتی ءُ لبزانک ءَ دیر ءِ ھم سیادی نیست۔ اکیڈمیانی تہ ءَ ٹولی (مافیاز) ردوم زیرگ ءَ اَنت کہ آیانی شھزانتی ءُ لبزانک کدی اوں سر ءِ درد نہ بیتگ اَنت ، ءُ ناں کہ کدی چاڑیں تاھیر بیتگ۔ اے درستانی گڈسر ءَ ھمے گپ پشت کپ اِیت کہ ھر وڑیں  چاگردے۔ اے وڑیں جاورانی تہ ءَ سنٹی ءِ آماچ بیت ، ھر نیمگ ءَ مردمانی ڈکال بیت۔ لبزانکی جاورھال یک رنگی (نکل در نکل) ءِ آماچ بہ اَنت ، ءُ لبزانک ءِ چَس نیست ءُ اندیم بیان بہ اَنت۔

دومی نیمگ ءَ سیاسی ءُ شھزانتی پُر مجگانی جاہ ءَ سیاسی “بوٹس” میدان ءَ ایر کپ اَنت کہ آیانی کچ چہ زندہ باد ءُ مردہ باد ءَ آ دیم گْوست نہ کنت۔ سیاسی شرگداری ءِ جاہ ءَ ساڑاھگ ءُ گلاھگ ءِ دود ودی بیت۔ اِشی ءَ چہ ایردستی گیشتر مھکم بیت ، شھزانتی پھم ءُ سیاسی سما ءُ آگاھی (سیاسی شعور) ھچ سلاہ ءَ چہ کم نہ اَنت۔ اے وڑیں سلاھاں چہ بند مجگ وتی تب ءِ سبب ءَ یا و جتا ءُ گستا بہ اَنت یا وڑ وڑیں رپکاں گوں بے بھر کنگ بہ اَنت داں سیاسی آگاھی تالان مہ بیت۔ ایردست ءِ جوانتریں سلاہ توپک ءَ چہ گیش سیاسی آگاھی اِنت۔ آگاھی ءُ توپک ءِ سیادی اوں گوں یک دومی ءَ بندوک اِنت ، دوئیں یک دومی ءِ کار ءَ کا اَنت۔ بلے ھر وڑیں ایردستے ءِ بنپد ، شھزانتی پھم ءُ سیاسی آگاھی بیت۔ اے سیاسی آگاھی بیتگ کہ آگا ابدل کریم ءَ گھگیری راجکاری (مزاحمتی سیاست) ءِ کشک گچین کرتگ داں مروچی اوں وڑے ناں وڑے ءَ برجاہ اِنت۔ سیاسی آگاھی نہ بیگ ءِ سبب ءَ مجگ کید کنگ بیت۔ آ بالاد پرستی (شخصیت پرستی) ءِ زمزیلانی بندیگ بیت ، ءُ اے زمزیلاں چہ دیمتر آ دیست ھم نہ کنت۔ آ زندہ باد ءُ مردہ باد ءَ چہ آ دیم جیڑ اِت اوں نہ کنت ، ءُ ناں کہ وتی سیاسی راھدربر (قیادت) ءِ سر ءَ جست چِست کرت کنت آ راھدربر ءِ سھر ءَ انچو کمار بیت کہ آئی ءَ وتی نزیک گْور ءِ جاور اوں وتی نیمگ ءَ کش اِت کت نہ کن اَنت ءُ گڈسر ءَ سیاسی ھساب ءَ زنگ اِش گیپت ءُ مصلحت پسندی ءِ آماچ بیت ، ءُ آ یک ھسابے ء ھوکارے جوڑ بیت۔

روان اِنت۔۔۔