نبشتہ کار: ھمّل نور
سائنس ءِ گْوستانک (تاریخ) اسل ءَ بنی آدم ءِ جُست کنگ ءُ پولکاری ءِ یک مزنیں کسّھے، اے یک انچیں سپرے کہ بنی آدم ءَ استارانی چارگ ءَ بہنگر داں ایٹم ءِ تہ ءَ پُترگ ءَ سر کُتگ۔
(۱. بناء: قدیم زمانگ (یونانی، مصری، بابلی)
سائنس ءِ بُن گوں کْوھنیں دودماناں بندوک اِنت:
مِسری ءُ بابلی؛
اے مردم بازیں چیزانی بارہ ءَ زانگ لوٹ اِتگ، چوش کہ آیاں استاراں چار اِت ءُ موسم ءِ بدل بوگ ءَ نوٹ کُتگ اَنت دانکہ آیاں وتی کشار ءِ واستا شرتریں وھد زانگ بہ بیت۔ آیاں ھساب ءُ کتاب (ریاضی)، زمین ءِ ماپ کنگ ءُ مزنیں ماڑی جوڑ کنگ ءَ کارمرز کُتگ۔
کْوھنیں یونانی:
اسل سائنس ءِ بندات یونانیاں کُتگ، آیاں تھنا اے نہ گْوشت کہ “چے بوگ ءَ اِنت؟” بلکیں آیاں جُست کُت کہ “پرچا بوگ ءَ اِنت؟”۔
ارستو (ارسطو /Aristotle):
بازیں مردم ارستو ءَ را اولی سائنسدان زان اَنت، آ یکیں شھزانت اَت کہ آئی چیزاناں چار اِت، آیانی بارہ ءَ نبشتہ کُت ءُ آیاناں پہ ٹولیاں بھر کُرت۔ پہ درور آئی ءَ جانور ءُ پُلانی درجہ بندی کُت۔
پینا گوس (فیثاغورث /Pythagoras):
آئی ءَ پیش داشت کہ دنیا ءِ بازیں چیزاں ھساب ءُ کتاب (ریاضی) ءِ کمک ءَ سرپد بوگ کپ اِیت۔ اے زمانگ ءَ، اےلم گیشتر چمّانی چارگ (مشاہدہ) ءُ منّانک ءَ چہ ھاسل بوتگ۔
۲. اسلامی سُہریں دور (Islamic Golden Age):
رومن سُلتنت (سلطنت) ءِ زوال ءَ پد یورپ ءَ اِلم ءِ رُژنائی کم بوت، بلے اسلامی دنیا ءَ اِلم زندگ ءُ گیشتر رُژنا بوت۔
رجانک ءُ پھریز(ترجمہ ءُ حفاظت): مسلمان کواس ءُ سائنسداناں یونانی، ایرانی ءُ ھندی کتابانی پہ اَربی ءَ رجانک کُت ءُ آیانی اِلم ءَ را زندگ داشت۔
آزمودگیں کُتہ کاری:
اسلام ءِ سائنسداناں تھنا کتاباں نہ ونتگ، بلکیں آیاں وتی آزمودگ ءُ کُتہ کاری ھم کُرتگ اَنت۔
ابن الھیسم (Ibn al-Haytham):
آ یک مزنیں سائنسدانے اَت، آئی ءَ پیش داشت کہ رُژنائی چیزاں چہ ٹکر ورگ ءَ پد مئے چماں کئیت، ناں کہ چماں چہ رُژنائی در کئیت۔ آئی ءِ اے کار سائنسی وڑ ءُ ڈول ءِ یک مستریں مسال ءُ درورے۔
۳. یورپ ءَ سائنسی آشوب (۱۶ ءُ ۱۷ می سدی):
اے دور ءَ سائنس ءِ دنیا ءَ یک مزنیں بدلی یے اتکگ، مردماں کْوھنیں ھیال یلہ دات اَنت ءُ نوکیں کُتہ کاری ءُ منّانکانی سر ءَ باور کنگ بندات کُت۔
گیلیلیو گیلیلی (Galileo Galilei):
آئی ءَ دوربین (telescope) جوڑ کُت ءُ استارانی دنیا چار اِت۔ آئی ءَ دیست کہ مشتری (Jupiter) ءِ گرد ءَ دگہ چاردہ چکر جن اَنت۔ اے گپّ ءَ سابت کُت کہ ھر چیز زمین ءِ گرد ءَ چکر نہ جنت۔
آئزک نیوٹن (Isaac Newton):
نیوٹن ءَ کشش سکل (ثقل /gravity) ءِ کانود پیش کُت۔ آئی ءَ گوشت کہ ھما تاکت کہ سُروپ ءَ را درچک ءَ چہ زمین ءَ کش اِیت، ھما تاکت ءَ ماہ ءَ زمین ءِ گرد ءَ دار اِیت۔ آئی ءِ کانوداں پزکس (فزکس) ءِ دنیا ءَ آشوب آؤرت۔
۴. نوکیں اِلمانی دور (۱۸ ءُ ۱۹ می سدی):
اے دور ءَ سائنس ءِ نوکیں بھرگ ودی بوت اَنت۔
کیمیا (Chemistry):
سائنسداناں “ایٹم” (atom) ءِ بارہ ءَ زانت ءُ سرپد بوت اَنت کہ دنیا ءِ ھر چیز ھمے نُنّکیں مواداں چہ جوڑ اِنت۔
ھیاتیات (Biology):
چارلس ڈارون (Charles Darwin) ءَ ارتقاء (evolution) ءِ لیکہ پیش کُت۔ آئی ءَ گوشت کہ ھر زندگیں چیز وھد ءِ گوْزگ ءَ گوں بدل بیت دانکہ وتی چاگرد ءِ ھساب ءَ وت ءَ ٹھینت بہ کنت۔
۵. نوکیں دور (۲۰ ءُ ۲۱ می سدی):
اے مئے زمانگ اِنت کہ سائنس باز تیز ترّ اِتگ۔
پزکس (فزکس):
البرٹ آئنسٹائن (Albert Einstein) ءَ پزکس ءِ دنیا بدل کُت گوں وتی لیکہ اضافیت (theory of relativity) ءَ۔ آئی ءِ نامداریں مساوات E=mc² ءَ پیش داشت کہ مادہ ءُ توانائی یکیں چیز ءِ دو بھر اَنت۔
ڈی این اے (DNA):
سائنسداناں ڈی این اے درگپت کہ زند ءِ “ہدایت نامہ” اِنت۔ اے چیز ءَ جینیات (genetics) ءُ طب ءِ دنیا ءَ مستریں بدلی آؤرت۔
ٹیکنالوجی:
کمپیوٹر، انٹرنیٹ، موبائل پون ءُ جھازانی آزمان ءَ روگ، اے درستیں چیزاں سائنس ءِ ھمے سپر ءِ آسر اَنت۔
آسر:
سائنس ءِ گْوستانک یک پشتے ءِ سر ءَ دومی پشت ءِ زانت ءُ اِلم ءِ ایر کنگ ءِ کسہ اِنت۔ ھر سائنسدان وتی پیسری مردمانی کاراں چہ سنچ زور اِیت ءُ آ کار ءَ را دیم ءَ بارت۔ اے سپر انگت برجاہ اِنت ءُ ھچبر نہ اُوشت اِیت۔
سائنس ءِ گوستانک اسل ءَ بنی آدم ءِ جُست کنگ ءُ پولکاری ءِ یک مزنیں کسّھے، چوش کہ آیاں استاراناں چار اِت ءُ موسم ءِ بدل بوگ ءِ دْروشم نوٹ کُتگ اَنت دانکہ آیاں وتی کشاری ءِ واستا شرتریں وھد زانگ بہ بیت۔ آیاں تھنا اے نہ گوشت کہ “چے بوگ ءَ اِنت؟” بلکیں آیاں جُست کُت کہ “پرچا بوگ ءَ اِنت؟”۔
ارستو (Aristotle):
بازیں مردم ارستو ءَ را اولی سائنسدان زان اَنت۔
پینا گورس (فیثاغورث /Pythagoras):
آئی ءَ پیش داشت کہ دنیا ءِ بازیں چیزاں ھساب ءُ کتاب (ریاضی) ءِ کمک ءَ سرپد بوگ کپ اِیت، بلے اسلامی دنیا ءَ اِلم زندگ ءُ گیشتر رُژنا بوت۔
رجانک ءُ پھریز (ترجمہ ءُ حفاظت):
مسلمان آلم ءُ سائنسداناں یونانی، ایرانی ءُ ھندی کتابانی پہ اَربی ءَ رجانک کُت ءُ آیانی اِلم ءَ را زندگ داشت۔ مردماں کْوھنیں ھیال یلہ دات ءُ نوکیں کُتہ کاری ءُ منّانکانی سر ءَ باور کنگ بندات کُت۔
گیلیلیو گیلیلی (Galileo Galilei): آئی ءَ دوربین (telescope) جوڑ کُت ءُ استارانی دنیا چار اِت۔ اے گپّ ءَ سابت کُت کہ ھر چیز زمین ءِ گرد ءَ چکر نہ جنت۔ آئی ءَ گوشت کہ ھما تاکت کہ سُروپ ءَ را درچک ءَ چہ زمین ءَ کش اِیت، ھما تاکت ءَ ماہ ءَ زمین ءِ گرد ءَ دار اِیت۔ آئی ءِ کانوداں پزکس ءِ دنیا ءَ آشوب آؤرت۔ اے دور ءَ سائنس ءِ نوکیں بھرگ ودی بوتگ۔
کیمیا (Chemistry):
سائنسداناں “ایٹم” (atom) ءِ بارہ ءَ زانت ءُ سرپد بوت اَنت کہ دنیا ءِ ھر چیز ھمے نُنّکیں مواداں (ذراتاں) چہ جوڑ اِنت۔ آئی ءَ گوشت کہ ھر زندگیں چیز وھد ءِ گْوزگ ءَ گوں بدل بیت دانکہ وتی چاگِرد ءِ ھساب ءَ وت ءَ ٹھینت بہ کنت۔
