نبشتہ کار: شے مرید بلوچ
من بندات کناں چہ بوب مارلے ءِ گْوشتِن ءَ کہ آ گْوش اِیت: ” تو اے جھان ءِ تہا اِنساپ بھ شوھازت کُت نہ کنے کہ اودا ھانود ءِ جوڑ کنوک مُلزم وت بہ بنت۔“
بہ کول ء یک بلوچ پارلیمنٹ پرستے ءَ آ گْوش اِیت کہ: ” من رواں پارلیمنٹ ءَ سیاست کناں ءُ وتی راج ءِ ھکاں گِراں ءُ راج ءَ دیمروئی دے آں۔“ پد ءَ دگہ یکے گْوش اِیت کہ: ”من واناں سی ایس ایس ءُ پی سی ایس کناں وتی راج ءَ زانت ءُ سما دیاں یا کہ راج ءَ چہ سانکل ءُ بیگواھی ءَ رکیناں ءُ منی گپّ ھمود ءَ منّگ ھم بیت۔“
چوش کہ اے یک سَکّیں جاھلی ءُ درسمائی گپّے کہ مروشی باندا مئے ورناھانی مجگاں تر ءُ گَرد ءَ اِنت۔ چوناھیا سی ایس ایس ریاست ءِ ھما ادارہ اِنت کہ تئی مَرگ ءُ زند ءِ کانوداں جوڑ کنت، کئے ءَ مرِگی ءُ کئے ءَ زندگ بوگی اِنت۔ آ پولیسے ءِ رنگ ءَ بوت کنت، آ بیروکریٹے ءِ رنگ ءَ بوت کنت یا کہ دگہ ڈی سی ءُ وی سی یے؟ ایم این اے ءُ ایم پی اے۔
تو من ءَ دنیا ءِ راجدپتر ءَ یک چوشیں درورے پیش بدار ءُ بہ گْوش کہ آیاں وتی راج چہ زوراک ءِ پریم ورک ءِ تہ ءَ نشتگ ءُ پد ءَ چہ ھمے زوراک ءَ راج وتی رکینتگ؟
بہ گندے اے آئی ناپُھتَگی اِنت، تو ھرچی بہ وان ءُ زھم بہ جن، بلے یک روچے ریاست ترا چُکچینی ءِ بُنیات ءَ جنت ءُ کُش اِیت۔ تو ھما وھد ءَ ریاست ءِ واستا ارزشت دارے دانکہ تو پہ ریاست ءَ کار بہ کن ئے۔ ترا ھچ بستار نہ بیت، تو پہ ریاست ءَ یک ویسٹ پیپرے ءَ ابید دگہ ھچ مانایے نہ دارے وھدے تو وتی رکّینگ ءِ گپّ ءَ ھمے ریاست ءِ تہ ءَ بہ کن ئے۔
چوش کہ آئی ءِ کانود پہ تئی راج ءَ چپ اِنت، ترا سی ایس ایس ءُ پی سی ایس یا کہ(پبلک سروس کمیشن) ھمے ھاتر ءَ وانینگ بنت تاکہ تو ریاست ءِ انٹرسٹاں بہ رکین ئے، گُڑا ریاست ترا انچوش مجگی گلام جوڑ کنت ءُ گُڈی ءَ تو وت وتی راج ءِ سر ءَ زوراکی بندات کن ئے۔
مروچی تو وت بہ چار کہ تئی زمین ءِ سر ءَ تئی جِند ءِ بلوچاں ریاست کارمرز کنت ءُ دومی ءَ جنائنیت یا کہ بیگواہ کنت ءُ ژانگولیں لاش ءَ دؤر دنت۔ تو وت سما بہ کن کہ آ کجام چیز اِنت یاکہ لوٹ اِنت کہ ترا پہ تئی برات ءِ جنائنگ ءَ کارمرز کنت؟ آ ھمے کالونیل ایجوکیشن سسٹم اِنت کہ تئی تب ءَ مٹ کنت ءُ ترا مجگی گلام جوڑ کنت، تو گُڈی ءَ وت ھمائی۔ءِ لوٹانی پُشت ءَ وتی ورنا ءُ کماشانی سر ءَ تُپنگ چِست کن ئے۔ اے ھمے سی ایس ایس ءُ پی سی ایس۔ایجوکیشن اِنت کہ چرائی۔ءَ چِہ ترا مجگی گلام جوڑ کنت۔ چوناھیا سی ایس ایس ءُ پی سی ایس اِستان ءِ ھما وانگی ادارہ اَنت کہ ترا اُود ءَ ھمے وانینگ بیت کہ تو چتور اِستان ءِ انٹرسٹاں بہ رکین ئے ءُ پہ اِستان ءَ کار بہ کن ئے۔ کُجام دْروشم ءَ تو ریاست ءِ لوٹاں رکین ئے؟ بلے اے اَلم اِنت کہ رکینگی اَنت۔ گُڑا ھمے شے ترا مجبور کنت کہ تو ریاست ءِ ھمراھی ءَ بلوچ چُکچینی ءَ ھوار ببو ءُ وتی مات ءُ گْوھارانی سریگاں وت لگتمال بہ کن ءُ وتی براتاں وت بہ کُش، بزاں ترا ریاست سرجم ءَ وتی لوٹانی پُشت ءَ کار گیت۔ پمیشکا چوشیں تالیمی نِزام ءَ بہ سوچ کہ ترا ھمے سکین بہ دنت کہ تو وتی دود ءُ گیرت ءَ لگتمال بہ کن، وتی براتانی دژمن ببو، بزاں تو تھنا ھمے جوب اورینٹڈکلچر ءِ شکار بہ بہ ئے، چوناھیا اے ”جوب اورینٹِڈ کلچر “ ءِ جند یک کالونیل شوربندی یے کہ ترا تھنا گوں جوب ءَ مجبور کنت کہ تو وتی مھلوک ءِ وت کُشندہ ءُ دژمن ببو۔ ترا چہ مُچانکی پگر ءُ سما ءَ در کنت ءُ نپری سسّا ءِ واھُند کنت۔ پرے واستا نپری سسّا تھنا ترا سمائی دْروشم ءَ نہ، بلکیں ترا چہ وتی راج، زمین ءُ مھلوک ءَ سِند اِیت ءُ گُڈی ءَ تو یک مجگی گلامے جوڑ بہ ئے۔ ریاست ترا ھما پیم کارمرز کنگ بہ لوٹ اِیت کُت کنت، نی پمیشکا اے گپّ تچک اِنت کہ پہ ایردستیں راج ءَ Job” oriented culture”
یک کالونیل پالیسی یے کہ چریشی ءَ گلامیں راج یک ءُ دومی ءَ مِڑ اِیت ءُ کُش اِیت۔ چوناھیا اے یک دانشورانہ گپّے، انچوش کہ بابا ھیر بکش گوش اِیت: ” دیمروئی پہ گلامیں راجانی واستا یک تباهی یے۔“
گُڑا اےگپ ءَ ھچ شک نیست کہ زوراک ءِ دیمروئی (Development) ، وانِگی نِزام یا کہ روزگار ینی (Job) اے دُرست پہ بلوچ ءِ واستا تباھی ءَ ابید دگہ ھِچّے نہ اَنت۔
مروچی درور تئی دیم ءَ اَنت چو روش ءِ برمش ءَ زائر اَنت، ھمے پاس بوتگیں سی ایس ایس ءُ پی سی ایس ءِ چکّاس ءَ سوبین بوتگیں مروچی آ پولیس ءِ رنگ ءَ، لِکچرار ءُ ڈی سی، وی سی ءَ بہ گرداں دانکہ دگہ مردمانی دْروشم ءَ ساڑی اَنت۔ آ ھمے مردم اَنت کہ بلوچ مھلوک ءِ سر ءَ زوراکی کنگ ءَ اَنت، مروشی ھمے وت ءَ ریاست ءِ مُلازم گْوش اَنت، ھمے ریاست ءِ ھمراھی ءَ بلوچ چُکچینی ءِ اَمَل ءَ ھوار ءُ بلوچ چُکچینی ءَ کنگ ءَ اَنت۔ وتی مات ءُ گْوھارانی اِزتاں پامال کنگ ءَ اَنت، گُڑا ما ھمے سما کن اِیں کہ اے دْروشمیں روزگار ءُ تالیمی نِزام ابید سامراجی شوربندیاں دگہ ھِچّ نہ اَنت پہ ایردستیں راج ءَ۔
مروچی ما بلوچ یک گلامیں راجے ءِ بستار ءَ ھمے بہ مار اِیں کہ ھمے ورنا پولیس ءُ لیویز یاکہ ڈی سی ءِ دْروشم ءَ بلوچ چُکچینی ءِ ھاتر ءَ کارمرز بوگ ءَ اَنت، وتی بلوچ ءِ ورنا ءُ کماشاں یاکہ بلوچ زالبولاں شپانی نیم ءَ ریاست ءِ ھمراھی ءَ کاینت ءُ چِست کن اَنت ءُ بر اَنت۔ گُڑا اِد ءَ بلوچ ءِ ننگ ءُ لجّ کُج ءَ شُت؟ بزاں پہ وتی نوکری ءِ یاکہ سی ھزار کلدار ءِ ھاتر ءَ وتی براتاں بہ کُش، مات ءُ گْوھاراں لٹ شاپ کن دانکہ منی سی ھزار ءِ نوکری مہ روت۔ بہ کَول ء اچیل ایم بیمبے ءَ کہ تو ھما “living dead” جوڑ بوتگ ئے تئی ننگ، تئی دود ءُ ربیدگ، گیرت درُست پہ یک نوکری یے ءَ بھا بوت اَنت۔ گُڑا تو ریاست ءِ واستا یک روبوٹک مشینے یے، ترا ھما پیم بہ لوٹ اِیت کارمرز کُت کنت۔ پمیشکا پہ ایردستیں راج ءَ ”job oriented culture” یک سکیں ھترناکیں پالیسی یے کہ ریاست پہ گلامیں راج ءِ واستا کارمرز کنت ئے کہ آ وتی راج ءِ وت چُکچینی ءَ بہ کنت یاکہ چہ وتی راج ءَ گِستا بہ باں۔
اگاں تو زورآور ءُ ایردستیں راجانی سیادی ءَ بہ وان ئے گُڑا ترا اے سما بیت کہ زوراک ءِ ایجوکیشن سِسٹم ءَ گلامیں راجاناں ایردست کنگ ءِ ھاتر ءَ سکیں مزنیں کِردے پیلو کُتگ، آئی ءِ ھمے ایجوکیشن سسٹم ءَ سرجمیں راج مجگی گلام جوڑ کُتگ ءُ اے یک گْوستانکی راستی یے کہ کالونائزر ءَ مُدام ایجوکیشن یک کالونئیل پالیسی ءِ دْروشم ءَ کارمز کُتگ ءُ راجاناں گلام داشتگ، بزاں زوراک ءَ وتی ایجوکیشن یک کالونیل ٹُولے ءِ رنگ ءَ کارمرز کُتگ۔ چریشی ءَ راجاناں گلام داشتگ، آ راج تھنا جسدی نہ بلکیں مجگی دْروشم ءَ ھم گلام بوتگ اَنت۔
چوش کہ انٹونی گرامچی دنیایے یک نامداریں زانتکار ءُ کوّاسَے کہ آ ”انٹلیکچوِل ڈومِنیشن“ ءِ گپ ءَ کنت ءُ گْوش اِیت: ” زوراک ءِ تالیم ءُ آئی ءِ تالیمی نِزام یک مزنیں وسیلگے کہ چرائی ءِ وسیلگ ءَ زوراک ایردستیں راج ءِ Intellect ءَ ڈومِنیٹ کنت ءُ وتی وانگی نِزام ءَ گلامیں راج ءِ سر ءَ مُش اِیت، چرائی ءَ آئی مھلوک چہ وتی راستیاں سِد اِیت ءُ چہ وتی گْوستانک، زبان ، دود ءُ ربیدگ، اے دُرستاں شموش اِیت، گُڈی ءَ زوراک ءِ مجگی گُلام جوڑ بیت۔“
گْوستانک ترا مُدام ھمے سِکین ءَ دنت کہ زوراک وتی تالیمی نِزام ءَ انچوش رِد ءُ بند دنت تاکہ مارجِنلائزڈ تبک وتی راجی زبان، راجی گْوستانک ءُ وتی جند ءِ نالج سِسٹم ءَ چہ دُور بہ بنت یاکہ ھما کہ تئی کلچرل روٹس آں آیاں چِہ ھم تو جُتا بہ بہ ئے۔ مروچی بلوچستان ءِ تہ ءَ سر زائر ءَ بوگ ءَ اِنت کہ وتی جِند ءِ راج وتی مھلوک ءِ سر ءَ زوراکی کنگ ءَ اِنت، ھمے بلوچ کہ رواں لیویز ءُ پولیس جوڑ بنت، پد ءَ مروچی ما گِند اِیں بلوچ زالبول ءُ مات ءُ گْوھاراں روڑانی سر ءَ گِرّان ءُ لَٹ شاپ کن اَنت، بزاں آ چہ بلوچ دود ءُ ربیدگ، لجّ ءُ ننگ ءَ چِہ سِستگ اَنت۔
پہ یک نوکری یے ءِ ھاتر ءَ ھمے بلوچ ورنا رو اَنت سی ایس ایس کن اَنت ءُ باندا اے سی ءُ ڈی سی جوڑ بنت، پد ءَ کاینت ءُ بلوچ مات ءُ گْوھارانی لَٹ شاپی ءُ ورنا ءُ کماشانی بیگواہ کنگ ءِ واستا شوربندی ٹھین اَنت۔ تیرگواری کن اَنت ءُ پد ءَ ھمے ریاست ءِ ھُکم ءَ بلوچ پُسگاں جنائین اَنت ءُ شھید کن اَنت۔ مروشی تُربت ءِ شھید بوتگیں ورناھانی ” لاشانی نہ دیگ ءِ جیڑہ “ مستریں درورے کہ تئی دیم ءَ اِنت، شھیدانی کھول رو اَنت کہ آیانی کُنٹاں دست بہ گِراں، بلے زوراکیں ریاست شھیدانی کُنٹاں نہ دنت ءُ پد ءَ ھمے بلوچ لیویزاں ھُکم کنت آ یک جناوریں دْروشمے ءَ بار اِش دے اَنت ءُ پد ءَ کھولاں نیل اَنت کہ آ شھیدانی کُنٹاں درپ ءُ جاہ بہ کن اَنت، بلے ھمے لیویز ءُ پولیس یک” inhuman”، دْروشمے ءَ کَل اِش کن اَنت۔
گُڑا مروچی ھمے سی ایس ایس ءُ پی سی ایس ایجوکیشن سسٹم اِنت کہ ترا انچوش بے گیرت کنت کہ تو اے رستریں اَمَل ءِ بھر بہ ئے ءُ وتی راج ءِ سر ءَ زوراکی کن ئے۔ گُڑا کندیل سباء پمیشکا گْوش اِیت: ” اے ایجوکیشن سسٹم ترا نامرد جوڑ کنت۔ “، ترا انچش نامرد ءُ بے ھیا کنت کہ تو گُڈی ءَ وتی گْوھارانی سریگاں وت چِکّے ءُ دُور اِش کن ئے۔
