کلاسیکل یا اھدی شائری

نبشتہ کار: میجر مجید

ھر یک راجے ءِ چکّاسگ ءُ زانگ ءِ دْرچ ءَ ھما راج ءِ کلاسیکل شائری ءُ چاچ ءُ بتل دود ءُ ربیدگانی پولگ ءُ پوہ بیگ الّمی اِنت۔ چہ ھما راج ءِ کلاسیکل شائری ءُ دود ءُ ربیدگاں مردم سرپد بیت کہ اے راج چِہ وڑ ءَ وت ءَ زندگ دارگ لوٹ اِیت۔ ھما راج ءِ ارزشت ءُ کیلواں مردم سرپد بیت۔ آ کوم ءِ زندگ بیگ ءِ مول ءُ مراد ءُ چیدگ ءُ مزرو چے اَنت۔ کومانی زند ءِ گْوازینگ ءِ راہ ءُ رھبند چہ ھما کوم ءِ کلاسیکل شائری، بتل ءُ چاچ، گیدی کسّہ ءُ داستان، نازینک، لیب ءُ گوازی ءُ ساز ءُ زیمل ءَ چہ پدّر بیت۔ راج ءِ جنگی داستان گرانیں، لڈّ ءُ بوج، سوب مندی ءُ بے سوبی، ھار ءُ ایروپ، توپان ھم گیدی سوت ءُ کلاسیکل ءِ بلاھیں بھرے، مئے گیشتر راجدپتر مارا چہ وتی کلاسیکل شائری ءَ گون اِنت۔ کلاسیکل شائری راجانی مڈّی اِنت۔ بلوچی کلاسیکل شائری ءِ اُمر کساس چارسد یا چارسد ءُ پنجاہ اِنت کہ مارا دست کپتگ۔ چوش ھم بیت کہ چہ ایشی ءَ پیش زلور شائری بیتگ، بلے آ شائری گار ءُ بیگواہ اِنت۔ دست ءَ نہ کپ اِیت۔ میر چاکر ءُ میر گْوھرام ءِ سی سالی دیار پیچیں جنگ ءِ بندات چہ دودانی بزاں میار جلی ءِ پھازگ ءَ بندات بیت۔ اد ءَ بہ چار تئی کلاسیکل شائر شے شولان وتی راجی بامرداں چہ وڑیں ڈولداریں گالاں گوں نازین اِیت۔

کِکے پہ کنِکّے تْرکّ اِیت
روچے چوروی باریگے
ماتے اگاں ستر تیمار اِیت
نَے کہ چاکر ءُ لاشاری
شولان نُگدھاں کوتاہ کن
شاھیں کردگار ءَ یات کن

نی اد ءَ بہ چار کہ ماتے زمستانی دْراجیں شپاں وتی بچّ ءَ گوں کجام دابے ءَ نازین اِیت ءُ اوساپ دنت۔

منی بچّیگ مرکباں سواری بیت
زَرمُشتیں سگارے زیر اِیت
گوں پنجاہ نرمزاریں شیراں
پْروش اِیت سانکلاں مُھریناں
توسیپ ءَ کناں بچّیگ ءِ
لیلو لیل کناں بچّیگ ءَ

بلوچ دنیا ءِ کجام ھم کُنڈے ءَ بہ بیت بیگْواہ نہ بیت۔ وتی زبان ءُ دود ءُ ربیدگانی پانک ءَ جنت۔ اد ءَ بہ چار کہ مئے اھدی شائرے اے درگت ءَ چے گْوش اِیت۔

سنگے اگاں چاہ ءَ کپ اِیت
یک کرن ءُ دیریں باریگے
آپ ءِ شلاں بیگواہ نہ بیت
انچو بلوچ دردانگیں

کلاسیکل شائری کْوھن نہ بیت۔ مدام نوک اِنت ءُ گوشدارگ بیت۔ ھمے ھاتر ءَ مئے لبزانکی پٹ ءُ پولکاراں کلاسیکل شائر باز پٹ ءُ پول کُتگ ءُ اے واجھانی پٹ ءُ پول ستا کرز اِیت۔ چوش کہ سید ھاشمی، سردار ھان گشکوری، شیر مھمد مری، ولی مھمد رکشانی، ھیات مری ، واجہ پکیر شاد، واجہ جان مھمد دشتی، ایسپ ازیز گچکی، شھید سبا دشتیاری ءُ دگہ بازیں ورنائیں پٹ ءُ پولکار بلوچ ءِ کلاسیکل شائری ءِ سر ءَ پٹ ءُ پول کنگ ءَ اَنت۔ پٹ ءُ پول انگت سرجم نہ اِنت۔ گیشتر پٹ ءُ پول المی ءُ سائنسی بنیاد ءَ لوٹ اَنت۔ پرچا کہ کلاسیکل شائری راجے ءِ آدینک اِنت۔ مئے راجدپتر مارا چہ کلاسیکل شائری ءَ دست کپتگ۔ انچوش کہ مئے پولکار گْوش اَنت کہ مئے شائری ءِ سے اھد اَنت۔
1۔ چاکر ءِ اھد ءِ شائری، 2۔ ملائی اھد ءِ شائری، 3۔ نوکیں اھد ءِ شائری
اے سئیں اھد ءِ شائری بلوچ ءِ مڈّی اَنت۔ ھر یک اھدے وتی اھد ءِ مانزمان اِنت۔ وتی اھد ءِ گپ ءَ جنت۔ اد ءَ بہ چار کہ چاکری اھد ءِ شائر شے شولان چے گوش اِیت۔

امبری لانگواں گوشوکیناں
کچّی ءِ ورناھاں مڑوکیناں
آلم ءُ مُلّایاں پڑوکیناں
زھم جنیں گازیاں گڑوکیناں
اپسوز پہ راجاں نا تپاکیناں

اد ءَ شائر وتی بامرداں ودّم دات، بلے تپاک ءُ مھر ءُ دوستی ءِ ھم سکین ءَ دات۔ ملّائی اھد ءِ شائری ھم جوانیں شائری یے بیتگ۔ آیاں گیشتر نیکراھی بابت ءَ شائری کُتگ بلے راجی جیڑھانی بارہ ءَ ھم شائری اِش کُتگ۔ وتی جاورھالانی سر ءَ ھم شَیر گْوشتگ۔ اد ءَ سَیل کن کہ مُلّائی اھد ءِ شائرے شھلچہ کار مُلّا پازل چے گْوش اِیت۔

بیا اِت منی شاھی مھزبیں راجاں
یات کن اِت منی گُڈّیگیں وسیتاں
کشّ اِت کھن ءَ ءُ کِش اِیت نھیلاتاں
یا کن اِت باپار ءُ تجارتاں
یا بہ وان اِت اِلم ءَ ءُ زیر اِت کراماتاں

مُلا پازل ءَ اے مُرواردیں گال کساس سد ءُ پنجاہ سال ءَ پیش گْوشتگ اَنت، بلے مروچی ھم ماشی ءُ آلم کواس ھمے پنت ءَ دے اَنت۔ ءُ پد ءَ ھمے مروچیگییں جاورھالاں گوں ھم دپ اِنت دگہ جاھے مُلّا پازل گوش اِیت۔

اَے ھردمنداں شپ اگاں ھر چند اِنت تھار
شبرہ ءُ گردشتاں نشان اَنت مات ءُ گوھار

اد ءَ شائر لج ءُ ننگ ءُ گیرت ءِ سکین ءَ دنت۔ مُلّائی اھد ءِ شائری ءِ اندر ءَ اے وڑیں درور سک باز اِنت کہ گوں تئی زمینی لوٹ ءُ گزراں ھمدپ اَنت۔ مئے کلاسیکل شائری ءِ کمال اِنت کہ مروچی چار سد سال ءَ پیش ءِ شیر ھم مروچی ھما وڑ ءَ گوشدارگ بنت۔ مرچی ھم وھدے کہ مُلّا کمالان ، مزار ابراھیم، بشّام مراد ، ملّا موسا، مُلّا سالِھ یا کہ اندگہ پھلوان کہ الھان چست کن اَنت گْوش ئے جان ءِ پُٹ پاد کا اَنت۔ پرچا کہ تئی شائری تئی زمین ءِ گپ ءَ جنت۔ تئی دود ءُ ربیدگ، تئی مھمان شناسی، تئی ازت ءُ ننگ ءُ لجّ ءُ میار جلّی اھوالاں پر تو سر کنت۔ بلوچ ءِ اھدی شائری ءَ بلوچ ءِ راجدپتر سک بْراھدار کُتگ۔
راجی شائری پہ راج ءِ گھبودی، پجّار ءُ اڑ ءُ جنجالاں وتی سیمسرانی اندر ءَ راج ءِ جھگیری ءَ کنت۔ راجی شائر وتی دودمان ءُ دود ءُ رُبیدگانی آدینک اَنت۔ راج ءِ ھمُک سکّی ءُ وشّی ءَ ھمراہ اَنت۔ وتی نَد ءَ نہ پھریز اَنت۔ لگور ءُ لپرزَگ نہ بنت۔ چہ زورگیر ءِ تُرس ءُ بِیمّ ءَ نَد ءَ تاب نہ دے اَنت۔ پہ زاتی کَٹّ ءُ نپانی ھاتر ءَ راجی سیتّاں ءُ راجی سربُلندی ءَ کُربان نہ کن اَنت۔ وتی زمیر ءِ تچکیں مارشتانی درانگازی ءَ کن اَنت۔ راجی شائر راجی بامرد ءِ داب ءَ زانگ ءُ پجّارگ بنت۔
وھدے بلوچ ءِ راجی شائری ءَ چمشانک دے ئے اے الّم ءَ پدّر اِنت کہ چہ شے شولان، بیبگر باھڑ، شَے کَلان، شے ایسّا ءَ بہ گِر داں روچ ء مرچی بلوچ ءِ راجی شائر ءَ وتی راج ءِ ھمک اڑ ءُ جنجال، درد ءُ دور ، ازابی، رنج ءُ گم، وشّی ءُ شاتکامیانی درانگازی شائری زبان ءَ کُتگ۔
شے شولان گْوش اِیت:

زیادھیں زورانی گُلام باتاں
بادشاھاں پہ ڈمبگ ءَ زیراں
آ وتی آواراں پد ءَ نیل اَنت
چاکر ء شَیھک گوں وتی بیلاں
گوں بلوچانی کُرتگیں کَولاں

ھما وھد ءِ شائراں وتی دیدانک، سما ءُ سسّا ءِ بورتاچی کُتگ۔ کْوھنیں شائری بہ بیت یا مرچیگیں شائری۔ بلوچی شائری ءِ سَے بھر اَنت۔
چاکری اھد ءِ شائری
مُلّائی اھد ءِ شائری
نوکیں اھد ءِ شائری
اے ھر سئیں اھدانی شائر وتی اھد ءِ مانزمان اَنت۔ وتی اھد ءِ جھگیری ءَ کن اَنت۔ اے سئیں اھدانی شائری بلوچ ءِ مڈّی اَنت۔ بلوچ ءِ راجی آدینک اَنت۔ ھمے شائری ءِ اندر ءَ بلوچ وت ءَ پٹ ءُ پول کُت کنت۔ بلوچ وتی ارزشت ءُ کیلواں جاہ آؤرت کنت۔ وتی رپتگیں بامردانی کِرداں، ءُ وتی دود ءُ رُبیدگاں پول کُت کنت۔ بلے اے شائری وانگ ءُ پھمگ لوٹ اِیت۔ پٹ ءُ پول ھم لوٹ اِیت۔ اھدی شائری مئے سرجمیں راج ءِ دپتر اِنت۔ اگاں زیکیں روچ ءَ بانڑی شیھک ءَ گْوشتگ۔

چو جواب داتگ بانڑی شیھک
گوں ھما شاہ ءِ زھرکنیں گار اِنت
جَن ھما اَنت کہ میتگاں نند اَنت
پَنّ ءُ مُزواک ءُ مھپراں رند اَنت
من جنیناں وتی مجلس ءَ نَیلاں

اے ھما وھد اَت کہ دِھلی ءِ جنگ ءَ بی بی بانڑی زھم جنگی ءَ گوں شاہ ءَ دیم پہ دیم اَت۔ گُڑا شاہ ءَ گْوشت کہ تو زالبولے ئے منی دیم ءَ دِیر ءَ۔ گُڑا بانُک بانڑی ءَ ھمے جواب دات۔ ھمے تْران بی بی بانڑی ءَ کُتگ اَنت۔ اگاں بانُک گُل بی بی مری ءَ گوں انگریز ءِ لشکر ءَ دیم پہ دیم جنگ کتگ۔ مرچی ھم تئی مات ءُ گْوھار یزیدی لشکر ءِ دیم ءَ چو کوہ ءَ مِکّ اَنت۔ مرچی ھم شھید بانُک کریمہ (ڈیھ ءِ مات) یا ڈاکٹر بانُک مھرنگ ، بانُک سمّی دین، بانُک نائلہ کادری یزیدی لشکر ءِ دیم ءَ چو کوہ ءَ مِکّ اَنت۔ شے شولان گْوش اِیت۔

مرد ءُ مرکباں سنجیناں
زال گوں زیوراں ھنجیناں
ورنایاں سلاہ سنجیناں

مرچیگیں شائر گْوش اِیت:

مھرنگ دزگْوھاراں جَم کن
ماھیں سمّیاں ھمراہ کن
کریمہ ءِ رند پد ءُ رھبنداں
چو کہ بانڑی جُنزاں کن

اگاں زی بلوچ زالبولیں شائر رابیہ ھُزداری ءَ آشوبی شَیر گْوشتگ ءُ وتی شیرزالیں مات ءُ گْوھار سکین داتگ اَنت۔ مرچی ھم چو مھلب نسیر، زاھدہ رئیس راجی، زینت سنا، اندلیب گچکی، شھید شاھینہ شاھین، آئشہ بلوچ، سبیہ کریم ءُ دگہ بازیں زالبولیں شائر ءُ نبشتہ کار اَنت۔ ھما گپّ ءَ جن اَنت کہ زیکیں شائراں گْوشتگ۔ اگاں زیک شے شولان یا بیبگر باھڑ ءَ آشوبی شَیر گْوشتگ مرچی ھم مبارک کازی، منزور بسمل، مجید آجز، ھُدامزی ئیں کریم دشتی، استاد مجید گْوادری، بشیر بیدار، مُراد ساھر، میر اُمر میر ءُ دگہ بازیں آشوبی شائر مئے راج ءِ بْراہ ءُ سپاہ اَنت ءُ ھما گال ءُ گُپتاراں گْوش اَنت۔ اگاں مرچی شائری ءِ رنگ ءُ دْروشم نوک اَنت بلے شائر ءِ تب ءُ مارشت ءُ لوٹ ھما زیکین اَنت۔ راجی شائر ماں بلوچ دودمان ءِ اندر ءَ زیک ءُ مرچی یا باندا راجی بامرد ءِ وڑ ءَ چارگ بنت۔ 500 سال ءَ پیش راجی مارشت ھما اِنت، درشانداب ھما اِنت، راجی درد ءُ گم ھما اَنت۔ بلوچ ءَ دائم وتی شائر ءُ ندکار شرپ داتگ اَنت۔ اد ءَ نی راجی شائرانی پرز اِنت کہ راجی جاورھالاں وتی راج ءَ پہ راستی سر بہ کن اَنت۔ لگور ءُ لپرزگ مہ بنت۔ ترس ءُ بیمّ ءِ آماچ مہ بنت۔
وھدے کہ بلوچ ءِ شائر نور مھمد بمپُشتی ھاکم ء وھد ءَ لوٹ اِت ءُ ھکم دات کہ من ءَ وتی شائری ءِ اندر ءَ بہ نازین۔ گُڑا واجہ ءَ پسّو دات کہ من تئی کجام کار ءِ توسیپ ءَ بہ کناں۔ تو زالمے ئے، دُزّے ئے، راج دْروھے ئے۔ ھاکم زھر گپت ءُ واجہ نور مھمد زندان ءَ کُت کہ تئی زیکیں شائر ءِ جوانمردی ءُ نہ ترسی ءَ پدّر کنت۔
شھید سبا دشتیاری ءَ ھم مرچی نور مھمد بمپُشتی ءِ راجدپتر پد ءَ نوک کُت راج ءِ ھاتر ءَ شھید بیت۔
راجی شائر راست ءُ دْروگ ءُ، ھک ءُ انساپ ءَ وتی راج ءِ دیم ءَ پدّر کنت۔ وتی بامرد ءُ سرمچار ءُ شھیداں مُزرو کنت، گالاں پر بند اِیت۔ وتی شھید ءُ بندیگ ءُ راج پھازاں ساڑا اِیت۔ ربّال، دزبوج ءُ چانیگ گراں ڈوبار اِیت۔ مئے بلوچی کْوھنیں شائری مئے راجدپتر اِنت۔ مئے وشنامیں گْوست ءِ آدینک اِنت۔ مئے رھشون ءُ دیدانک اِنت۔ بیبگر ء باھڑ گْوش اِیت:

شَیراں ھما مرد گْوش اَنت
وت موھری داوا گر اَنت

بزاں شائر ءِ گْوشتن ءُ کِردن ءَ تپاوت مہ بیت۔ زیکیں شائر ءَ وتی وتن ءِ پانک جتگ۔ مرچی ھم سید گْوش اِیت:

شال پیسر سگار ءِ ارجان اَت
دَیناں بے سیتیں گنجیں گْوادر شُت

مرچی ھم شائر گْوادر ءِ روگ ءَ سک پدرد اِنت ءُ اے رنگ ءَ گوش اِیت:

چے ءَ پھک ءَ گنوک ئے تو
منی تو گْوادر ءَ لوٹ ئے
ھزار گنجیں تیاب ءَ ءُ منی نیلیں زر ءَ لوٹ ئے
کلانچ ءَ ءُ نلینٹ ءَ ءُ منی پُلیں سر ءَ لوٹ ئے

ھمے درچ ءَ گشندھانی بلاھیں کردے بیتگ۔ ھمے شائرانی مُرواردیں گال گوں ساز ءُ زیمل ءَ گوناپ داتگ اَنت ءُ وتی بلوچ ٹوھینتگ ءُ وشنود کتگ ءُ سکین داتگ۔ ھمے مرواردیں گال گوں وشیں زیمراں بلوچ ءِ گس گس ءَ سر کُتگ۔ راجی شائر ءُ راجی گشندھانی راجی سرپاں یکیں بستار ءُ ارزشت اِنت۔ ھمے اندگہ ندکار چوش کہ آزمانکار، بُت کَش، ءُ تامرکارانی بلاھیں کرد ءُ شرپے ۔ ھر یک ازمگرے وتی ازم ءِ اندر ءَ ندارگ کشّی کنت۔ راج ءَ وتی پیگام ءَ سر کنت۔
زیک اگاں بی بی سمّی ءِ گوکانی ءُ چاکر ءُ گْوھرام ءَ سی سال ءَ جنگ کُتگ پہ گوھر ءِ ھِرّانی یا کہ وتی باھوٹ ءِ میار ءِ ھاتر ءَ کتگ۔ مرچی ھم شھید نواب اکبر ھان ءَ یک سِندی زالبولے ءِ ازت ءُ ننگ ءِ ھاتر ءَ وتی تھت ءُ تاج کُربان کُت اَنت ءُ شھید بیت۔ چوشیں درور سک باز اِنت، بلے برے برے مردم ءَ بژن بیت کہ مئے لھتیں مردم دائم ءَ گْوش اِیت کہ ھو واجہ بلوچ مرت اَنت مرچی بلوچ نیست۔ واجہ بلوچ پیش ءَ بیتگ مرچی ھم ھست باندا ھم بیت، بلے تئی نزر کُنٹ اَنت۔ وتن دوستی ءِ درگت ءَ یک کْوھنیں شائرے گْوش اِیت:

بَسرہ من رمبینت شھد ءُ شِیرانی
مُلک من ءَ اومان بیت کلیرانی
ریدگیں پِیش ءُ سیسیگ تَلّانی
دار ھما ھشت پانچیں چگردانی
زَردُکی گومز ءُ شیماز چاتانی
ساھگ من ءَ وش بنت نَبُرّانی
زامر ءُ سبز تاکیں کَھیرانی
منج ئِے ھمرنگ اَنت لال ءِ دُرّانی
شنگری اوھِنگ ءَ چُلُمبانی
کُنٹ ئِے گْوش ئے سرزان اَنت ھپُرکانی
آ مرنجانی پُشت بھانانی
گنگل ءُ دزبازی جنکانی
سارت ءُ ھونکّیں کُل امُلّانی
ریک ءُ سوراپ ءُ سِیرگ ءُ مُلّان
گجّہ ءُ دروازگ دپیں کُلّاں
منی دوست ئِے مان اِنت گوں ھلکھیں دُرّاں

بلوچ شائر ءَ وتی وتن ءِ دْرچک ءُ دار، کھیر ءُ چگرد، کلیر ءُ کُنر ھم دوست بیتگ اَنت۔ انچوش کہ بلوچ گْوش اِیت ”وائے وتن ھُشکیں دار“ وتن ءِ ھشکیں دار ھم بلوچ ءَ دوست بیتگ۔ وتن دوستی بلوچ ءِ ھون ءَ ھوار اِنت۔ نی اد ءَ بہ چار کہ نمیرانیں گُل ھان نسیر چے گْوش اِیت:

ھچ پرک نیست مئیگ ءُ تئئ زرد ءِ درد ءِ آچش ءَ
تو ھانل ءِ اشک ءَ گنوک من پہ وتن دیوانگوں

وتن دوستی ءِ بابت ءَ بہ چار کہ زیکیں شائر ءَ چے گْوشتگ ءُ مرچیگیں شائر ءِ مارشت چے اَنت۔ اگاں زیک بی بی لالین وتی سالونکیں بچ ءَ چہ بانور ءَ کش ءَ واب ءَ چہ پاد کتگ جنگ ءَ روان داتگ۔ اے درگت ءَ بی بی لالین گْوش اِیت:

گْوشتگ مھربانیں مات ءَ
نازین اِت منی بچّیگ ءَ
بچّیگ چہ دو ءَ یکّے کنت
ایشی چوٹواں زیان دار اِیت
یا گوکاں سرجمی ءَ کار اِیت

انچوش کہ مکھیں مات پنت دئے انچوش بیت۔ پہ سمّی ءِ گوکانی ھاتر ءَ گوں بیبگر پُژّ ءَ جنگ ئِے دات۔ جنگ ءَ دودا جنگ بیت، بلے وتی باھوٹ ءِ بزاں سمّی ءِ گوکاں چہ بیبگر پُژّ ءَ پُل اِیت ءُ کار اِیت۔ بلے اد ءَ بہ چار مرچیگیں شائر سید چے گْوش اِیت:

داں کہ پہ سمّیاں پیداک نہ بیت دودایے
پہ تئئ دودایاں کدی بیرگِریں بالاچ نہ بیت

بہ چار کہ اے درگت ءَ اتا شاد چے گْوش اِیت:

تو پہ سرانی گُڈّگ ءَ زند ءِ ھیالاناں کُش ئے
پہ سندگ ءَ داشت کن ئے پُلّ ءَ چہ بوتالانی ءَ!

انچوش کہ پیشی بلوچ راجی شائراں آشوبی دْروشمے بیتگ، مرچی ھمے رنگ ءَ بلوچی شائری ءِ اندر ءَ آشوبی رنگ ھست اِنت۔
واجہ واھد بْزدار گْوش اِیت:

منی کوہ اَنت کلات
گونڈلیں تِیر منی بچّ اَنت
اسپر منی بْرات اَنت
واب جاہ تلار
سنگ سرجاہ منی

اِد ءَ بہ چار منزور بسمل چے گْوش اِیت:

نود شنز اَنت کوکری گرند اَنت
آ کوہ اَنت مئے دل ءِ بند اَنت
راج یک اِنت ءُ ھزار بولک
پرچا زانگریں زبان بند اَنت

ھمے وڑ ءَ اندگہ کُلّیں راجی شائراں پہ وتی راج ءَ ءُ جاورھالانی بابت ءَ وشیں گال گْوشتگ۔ راجدپتر ھر کس ءَ وتی جھد ءُ بستار ءِ رِد ءَ یات کنت، بلے من اے ھم گْوشگ لوٹاں کہ بلوچ راجی شائراں ھر پڑ ءَ وتی راج ءِ رھبری کُتگ۔ آ کہ لگور ءُ لپرزگ بیتگ اَنت راجدپتر آیاں چو باجو ءُ اَلّھار ءِ وڑ ءَ یات کنت۔