تیر ماھی روچ ، دیھ ءُ بلاھانی ماہ ءَ را بیست اَت۔ سئے شمبہ ءِ دیگر ءِ وھد اَت۔ اورماڑہ جمبر چکیں بزیں نوداں وتی بزیں بیکانی ساھگ ءَ مان پوشتگ اَت۔ نود نرم نرم ءَ ، لھم لھم ءَ شنزگ ءَ اَت۔ کوش وش وش ءَ کشگ ءَ اَت۔ بھشت اگاں مرے امروز ءَ جاھے ءِ نام اِنت تہ ھمیش اِنت۔ اے وڑیں سارت ءُ ھونکیں جاگاہ ءَ چوشیں کوش ءُ نوداں شرتریں جاگاہ پرے نزیک ءُ گْور بوت کنت۔ کسی دل ءَ گواھی نہ داتگ اَت۔ تیر ماھی بیگاہ ءَ کجام کاپر (کافر) تب اِنت کہ چہ وتی لوگ ءَ در بئیت ءُ یک چرّے پہ سیل ءُ سواد ءَ بھشت دْروشمیں تیاب دپ ءَ مئیت۔ اے موسم ءَ اورماڑہ ءِ کندی ءِ مولم ءَ نادْراھیں دل دْراہ کرتگ اَت۔
ناکو بالاچ سک پیر اَت۔ آئی اُمر اے وھدی ھشتاد سال ءِ نزیک ءُ گور ءَ اَت ۔ مرے پیری ءُ نزوری ءَ ھم آئی آدت اَت کہ بیگاہ ءَ اورماڑہ ءِ کندی ءَ پہ سیل ءَ اتکگ اَت۔ آ یک شریں وتن دوستے ءُ راجدوستے اَت۔ وتن ءُ راجدوستیں سیاسی گلے ءِ کارکن ئِے اَت۔ چرایشی ابید آئی چہ وتی شائری ءَ ھم وتی مھلونکات ءَ را وتن ءُ راجدوستی ءِ سکین داتگ اَت۔
اے وھدی ھم آ گوں وتی سبز رنگیں بالاد ءَ نزر ءِ چشمک چم ءَ اَت ئِے ءُ تیاب ءِ دپ ءَ دگ ءِ روٹکی نیمگ ءِ ڈکی ءِ سر ءَ ایوک ءَ نشتگ اَت۔ آئی ھم اُمر تنے وھدی چر اے دنیا ءَ شتگ اِت اَنت یا چہ اورماڑہ ءَ ڈن جاہ منند بوتگ اِت اَنت۔ ھیل روت آدت نہ روت ، ھما روچاں کہ تیاب ءِ دپ ءَ دگ نیست اَت۔ سھرچکیں نرمیں ریک اِت اَنت ، ناکو بالاچ ھم ھمک بیگاہ ءَ اد ءَ کدی ایوک ءَ اتکگ ءُ ھمے ریکانی سر ءَ نشتگ۔ چیزے نہ چیزے نبشت کرتگ اَت ءُ کدی کدی گوں وتی ایندگے بیل ءُ ھمبلاں اتکگ اَت- ھما وھد ءَ گڑا کندگ ءُ ٹھکاں وتی باھوٹ کرتگ اَت۔ آ وت سیاسی مردمے اَت پریشکا آئی واھگ ھم سیاسی اِت اَنت۔ آئی ھما وھد ءَ اد ءَ وتی ھمبل ءُ بیلاناں گْوشتگ اَت کہ آجوئی ءَ پد وھدے بلوچستان ءِ مادن ءُ ملکت بلوچ مھلونکات ءِ بہ اَنت تہ آ اورماڑہ ءِ کندی ءَ چے ڈول چو بانور ءَ سمبھین اِیت۔ نوں آئی اُمر ءَ جواب داتگ اَت۔ آئی امیتانی بام ءَ جورکان ءَ داتگ اَت۔ آئی واھگ اشکند بوتگ اِت اَنت ، بلے آئی اے گْوشتن الم ءَ ھیلپ بوتگ اَت کہ اورماڑہ ءِ کندی ءَ چو بانور ءَ سمبھین اِیت۔ نوں اے کندی چو بانور ءَ اَت۔ ھزارانی دلانی واھگ اَت ، بلے مرے واھگداراں بلوچ ورنا نیست اَت۔ اگاں ھست اَت ، ھم واد ءُ آرت ءِ بروبر ءَ۔
اے وھدی سداں بچک ، جنک ، پیریں ، ورنائیں ، مرد ءُ جن ، دشتار ءُ نامگپت ، بیل ءُ ھمبل ، آژنا ءُ آزیز ، دوست ءُ سنگت مرے تیاب دپ ءَ سیل ءُ گردش ءَ اَت اَنت۔ کسے شرٹ ءُ پتلون اَت کسے اسکرٹ ، کسے ساڑی ، کسے گون ءُ کسے ایوک ءَ گنجی پراک ءُ چڈی ءِ تہ ءَ اَت ، بازینے ءَ وتی وتی زھگ گون اَت اَنت۔ بازینے ءَ وتی وتی بیلی ءُ دو پہ دوھی ءَ چہ مچی ءَ جتا دست ماں دست اِت اَنت۔ بازینے گورامبازی ءَ سیل ءَ اَت اَنت ءُ بازینے ھمکوپگی ءَ۔ بازینے وت ماں وت ءَ ھلوت کنان اَت ، بازینے ٹھک دیان اَت دور یک کلہ نندے Restorant اَت کہ سداں مردم ھمود ءَ انچو چُور اَت چوش کہ پیش ءِ وھد ءَ ماں تیاب ءَ چڈیل ، پیرانی ملیر ، کرو ءُ دگہ دریائی مُرگ وتی گیم ءِ سر ءَ مچ بوتگ اَنت۔ نوں نہ ھما پیرانی ملیرانی وتی گیم ءِ سر ءَ چُوری ھست ناں کرو ءِ ھما داب کہ چو شاھین ءَ تمريں گیم کشی یے کنت۔ پد ءَ ھم اے تیاب دپ یک پیلھیں زندے ءِ ندارگ ءَ پیش دارگ ءَ اَت۔ گل ءُ وشی ، گم ءُ گڑتی ، بچکند ءُ ٹھک ، ھڈیسک ءُ نُرنڈگ ، منت ءُ لیلہ ، ھکل ءُ بیھار۔
ناکو بالاچ ءَ گوں وتی چشمک ءَ کہ نوں آئی شیشگ دیدوکانی بدل اِت اَنت۔ اے دل بُرّیں ندارگ ھمروچ دیستگ اَت۔ کدی کدی چر آئی دل ءَ پاھارے ءَ سر کش اِتگ اَت کہ آ ایوک اِنت۔ آرا پر اِد ءَ کسے نیست۔ یک انچیں مردے ھم در نیاتکگ اَت کہ ناکو ءَ را دپی سلامے داتین ئِے، دپی جستے بہ کرتین ئِے ءُ ماں ناکو ءِ ماتی زبان ءَ چار گپ بہ جتیں۔ اد ءَ سداں مردم سیل ءَ اَت اَنت ، بلے ھرکس ماں اردو ءَ ، پنجابی ءَ ، پشتو ءُ دگہ دگہ زباناں گپّ ءَ اَت اَنت۔
“ڈیڈی۔۔۔۔! کراچی کی کلپٹن بھی اتنی ہی خوبصورت رہی ہوگی۔۔۔۔۔۔۔” اناگاہ ءَ ناکو ءِ گوشاں جنکی توارے کپت ، اے وھدی ناکو چیزے نبشت کنگ ءَ اَت۔ سر چست کرت چار اِت ئِے گند اِیت داں یک ھژدہ سالی بارگ بندیں جنکے گوں وتی نیم اُمر ءُ جان ءَ پُرّین پٹکیں پت ءَ کہ انوں ھم دریائی لشکری پوشاک ءَ اَت گپ جنان ءُ پیداک اَت۔
“نہیں بیٹا۔۔۔۔۔وہ تو مصنوعی خوبصورتی حکومت نے بنائی تھی ، اور یہ نیچرل ہے۔ “
” ڈیڈی۔۔۔۔۔۔اس شہر کا پرانا نام کیا تھا۔۔۔۔” جنک ءَ پد ءَ چہ وتی پت ءَ پول کت۔ ناکو بالاچ ءَ وتی گوشان ءَ ٹاپرینت کہ باریں جنک ءَ چے پسہ رس اِیت۔۔۔۔ناکو ءَ را چماں چشمک ءِ واستیگ کرتگ اَت۔ تاگت ءَ اسا ءِ وازمند ، بلے ناکو ءِ گوشان ءَ شاباش اَت کہ گوں ناکو ءَ برابری ءَ ھمراھداری کنگ ءَ اَت اَنت۔
“حُورمُڑہ۔۔۔۔!! بیٹا شہر کا پرانا نام حُور مُڑہ شاید مکرانی زبان کا کوئی لفظ تھا اور جب پہلی بار آج سے 37-38 سال پہلے ہمارا ہیڈ کوارٹر کراچی سے یہاں منتقل ہونے کیلئے بیس Base اور جیٹی بنائی جا رہی تھی تو اس وقت کے سندھی وزیراعظم نے اس بیس کا نام جو پہلے اسی شہر کی مناسب سے حُور مڑہ نیول بیس تھا تبدیل کرکے جناح نیول بیس رکھ دیا ، اور پھر آہستہ آہستہ اس شہر کا نام تبدیل ہو کر جناح پور ہوگیا۔۔۔۔۔۔۔۔”
پت وتی جنک ءَ را راجدپتری کسھاں گْوشگ ءَ لگ اِت تنے وھدی ناکو بالاچ گوں ھمے پت ءُ چک ءِ گپاں گلائیش اَت کہ نزیک ءَ دگہ جنکی توارے چست بوت۔۔۔۔
“اباّ جان۔۔۔۔۔۔! پہلے اس شہر میں بلوچی رہتے تھے نا۔۔۔۔۔۔۔؟ ” جنک ءَ وتی چہ پت ءَ پول کتگ اَت۔
” ہاں ہاں۔۔۔۔بیٹا۔۔۔۔۔! پہلے یہ شہر بلوچیوں اور مکرانیوں کا تھا۔۔۔۔۔اب بھی کچھ کچھ بلوچی اور مکرانی رہتےہیں۔ “
گْوش ئے زان ءَ ناکو بالاچ ءَ را پشتی نیمگ ءَ کسے ءَ ھنجرے جک دات۔۔۔۔آئی چک جت وتی پشت ءَ آیوکیں توار ءَ را چار اِت داں دریائی لشکری پوشاک ءَ دگہ یک نیم اُمر ءِ دْراجیں ءُ بارگ بندیں مردے گوں وتی دو کسانیں بج ءُ یک مسترکیں جنکے ءَ پیداک اَت۔ مرد ءَ را وتی بوٹ دستان اِت اَنت ءُ جنک ءَ وتی سینڈل دل ءِ سر ءَ داشتگ اِت اَت ءُ دوھیں گونڈوی کُکُڑی لوگان ءَ لگت جنان ءَ پت ءُ گْوھار ءِ پشت ءَ پشت ءَ پیداک اَت اَنت۔
اَپو۔۔۔۔۔۔من زانت انچوش بیت۔۔۔۔۔۔ناکو بالاچ یک مزنیں گینسارتے کشت ءُ نرنڈگ ءَ لگ۔اِت۔ یک اناگاہ ءَ جنک ءِ چم ناکو بالاچ ءَ کپت اَنت کہ تنے وھدی ھمے پت ءُ چک ءَ چارگ ءَ اَت۔
“وہ دیکھو ابا جان۔۔۔۔۔! یہ بلوچی ہمیں کیسے دیکھ رہا ہے۔ ” گْوش ئے زان ءَ چہ ناکو ءِ چارگ ءَ لپرزگو بوت ءُ وتی پت ءِ امباز ءَ نز کرت۔
” کوئی بات نہیں بیٹا۔۔۔۔! وہ اپنے بیتے دنوں کو یاد کر رہا ہوگا۔۔۔۔۔”َ پت ءَ وتی جنک ءَ را تسلا دات ءُ گپ کنان ءَ دیم ءَ شت اَنت۔
ناکو ءَ وتی ورنائی گیر اتک۔ مروچی ھما جاور اِت اَنت کہ ناکو ءَ وتی ورنائی ءَ ماں سیاسی مجلس ءُ جلسھاں وتی گشتانک ءِ تہ ءَ گْوشتگ اِت اَنت۔ آئی زانتگ کہ اے بیس کہ جوڑ بیگ ءَ اِنت اے دیمشت ءُ گھبود ءِ نہ اِنت ، بلکین ھندی مھلونک ءِ آبادی ءَ گار ءُ بیگواہ کنگ ءِ بندات اَت۔ بلے ناکو ءِ آ وھدی ئیں گپان ءَ ھرکس ءَ اے گوش ءَ اِش کت ءُ آ گوش ءَ در کت اَنت ءُ ناکو ءَ را دیمشت ءُ گھبود ءِ دژمن زانت اِش ءُ ناکو ءِ برھلاپ ءَ ھر وڑیں پیلنڈی کرت اِش۔ ناکو یکے اَت ءُ پلینڈ باز۔
من زانت انچوش بیت۔۔۔۔۔۔من زانت کہ پر اِد ءَ نہ بلوچ سرکئیت ءُ ناں کہ بلوچی زبان پشت کپ اِیت۔۔۔۔۔۔
اِیش اِنت سداں مردم گوں اورماڑہ ءِ نیلبومیں زر ءِ گورگیں گورماں گْوازی اَنت۔۔۔۔۔کندی ءِ نرم ءُ ھونکیں پڑ ءَ اے دیم ءُ آدیم رو ءُ آ ءَ اِنت۔۔۔۔۔بلے چر اِیشاں یکے نیست کہ بلوچی ءِ دو لبز بزانت۔۔۔۔آروچی اگاں دھے مردم ماھیگ ءِ لیلام ءَ اد ءَ اتکگ اَت ، بلے دھیں بلوچ اَت اَنت۔۔۔۔ماھیگ لیلام بوتگ اَت ماں بلوچی ءِ شہدیں زبان ءَ بوتگ۔۔۔۔۔
چارسد ءُ پنجاہ یکے ، چارسد پنجاہ پنچ دو۔۔۔۔۔۔چار۔۔۔۔۔ ناکو بالاچ وت سر ءَ نُرنڈگ ءَ اَت۔۔۔۔۔گونڈ گْونڈیں زھگاں اد ءَ کاڈیگ گپتگ اَت۔۔۔۔۔جان در ، نیم جان در ، شپاد ، سردر ، سبز رنگیں ، سیاہ چکیں زھگ ، بلے درست وتیگ اَت اَنت۔۔۔۔۔مروچی منی کے اِنت۔۔۔اورماڑہ ءِ گلزمین ءِ کے اِنت۔۔۔بلوچ کے اِنت۔۔۔۔اے دراہ بلوچان ءَ بلوچی ءُ مکرانی گْوش اَنت ءُ اورماڑہ ءِ وڑیں زگریں بلوچی لبز ءِ نام ءَ سِلّ کن اَنت ءُ حُورمُڑہ گْوش اَنت۔ ناکو بالاچ نوں پھک نبشت یل کرتگ ءُ نُرنڈگ ءَ اَت۔
What is it… I love you یک کسانسالیں جنک وتی دوھیں دستان ءَ وتی ھمراہ ءِ گور ءَ۔۔۔۔دور دات اَنت ءُ گوں یک اجبیں دابے ءَ گْوشت۔ ناکو ءِ ھیال شنگ ءُ شانگ بوت اَنت۔ آئی وتی چشمکی چمان ءَ مرے بچک ءُ جنک ءِ نیمگ ءَ شانگ دات اَنت۔۔۔۔۔کے ءَ اے گت ھم گپتگ اَت کہ اد ءَ نکینک ھم بانگ دئے اَنت۔۔۔۔۔۔مھشر درستاں پیش ماں امروز ءَ پراِد ءَ کئیت۔۔۔۔۔ناکو ءَ وتی چم پہ وتی چَوٹاں شانک دات اَنت۔۔۔۔۔مری دوچیں چَوٹ نوں کْوھن ترّ اِتگ اِت اَنت۔ اے وھدی مگرب کزا ناکو ءِ لوگ ءِ روگ ءِ وھد اَت۔ برک ءُ گروک ءِ بتیاں شپ ءِ تھاری ءَ را انچوش دور تیلانک داتگ اَت چوش کہ نوک آیوکیں مھلونکات ءَ اد ءِ جاہ مننداں ءَ تیلانک داتگ اَت۔ ناکو ءَ وتی چَوٹ پاد ءَ کرت اَنت۔ چم ئِے پہ دریا ءِ نیمگ ءَ دور دور ءَ انچوش شانک دات اَنت گْوش ئے زان ءَ اے ناکو ءِ گڈی چمشانک اِنت ءُ پد ءَ یک مزنیں گینسارتے کش اِت ئِے ءُ چہ وتی جاہ ءَ نوکی پاد اتکگ اَت کہ پشتی نیمگ ءَ یک توارے چست بوت۔ ” ابا کلدارے۔۔۔۔۔۔ھدائی نام ءَ۔۔۔۔۔۔من زیکین اُوں گژنگ اُوں۔۔۔۔۔ناکو ءِ گردن انچوش پشتی نیمگ ءَ چکر اِت گْوش ئے زان ءَ کسے ءَ چو نکینتگ گند اِیت تہ یک ھپت سالی جنکے گوں اگڑیں پشک ءَ پونچیں شلوار ءَ سر درا ءُ پاد شپاد ، دست پہ ناکو ءَ ٹال اَنت ئِے۔ دومی سھب ءَ چہ دو سے مسیت ءَ اے جار گوشاں کپت۔۔۔۔۔ ” مسلمانو۔۔۔۔۔! بالاچ ولد قرار جو یک بلوچی سیاسی کارکن تھا کل رات انتقال کرچکا ہے ، دس بجے اس کا جنازہ اٹھے گا۔۔۔۔”۔
ماھتاک بلوچی ستمبر 2003
