نبشتہ کار: لالین بلوچ
چوناھا من ءَ دیر اِنت کہ بابُل لتیپ ءِ وانوکے آں ، ءُ آئی لبزانی جادوگری ءُ کماھگ ءَ من گیش ءَ چہ گیش اَسرمند کُرتگ۔ آئی نبشتانک بہ بہ اَنت یا آزمانکاری ءُ شائری وتی بدل وت اِنت۔ چہ بابُل ءَ من دیر اِنت لبزانک ءِ پِڑ ءَ پجّاروک آں، آئی پجّاروک بوَگ ءِ سِکین من ءَ چہ وتی اَبّی ءَ رَستگ۔ منی اَبّی نبشتہ کارے نہ ، بلکیں وانوکے ءُ وتی میتگ ءِ کَور ءَ آدست وانگجاہ ءِ جے وی ٹیچرے بوتگ۔
آئی ءِ کوٹی کتابانی امبارے بوتگ ءُ من ءَ مدام پہ بلوچی ءِ وانگ ءَ کڈّنے کُتگ ءُ سِکینے داتگ۔ آ وتی دلدوستیں شائر کازی ءُ سید ھاشمی ءَ را بلوچی زُبان ءِ ھست ءُ نیست سرپد بوتگ۔ برے برے مُلّا پازّل ، اتا شاد ءُ گْل ھان نسیر ، اُستاد ابدلمجید گْوادری، ناکو مراد ساھر ءُ کریم دشتی، گُل مھمد وپا ءُ اُستاد شوکت ھیات ، اکبر بارکزئی ، بشیر بیدار ءُ ایدگہ نامداریں شائرانی بارو ءَ گپّے جتگ ءُ گْوشتگ کہ مارا وتی شائر ءُ نبشتہ کاراناں آیانی زند ءَ شرپ بکشگی اِنت ، پرچا کہ اے مئے زُبان ءِ رُوژنائیں چمّ ءُ بُرزیں پونز اَنت۔
من اولی رند ءَ کہ گوں بابُل لتیپ ءَ پجّاروک بوتگ آں، آ واجہ ابدلواھد بندیگ ءِ شونکاری ءَ درکپوکیں مھتاک ” بلوچی “ بوتگ۔ بابُل لتیپ ءِ اولی شئیر کہ منی دیم ءَ گْوستگ ءُ من ونتگ ، آ بلوچی زُبان ءِ مزن نامیں کلاسیکل شائر گُلام ھُسین شوھاز ءِ سر ءَ کلاسکی رنگ ءَ پربندگ بوتگ ءُ ماں ٹائیٹل ءَ چاپ بوتگ۔ اے زمانگ ءَ کُجام شائر ءِ شئیر کہ ٹائیٹل ءَ چاپ بوتگ اَت ، گُڑا آ گوں مزنیں شائرانی لڑ ءَ ھوار اَت۔
ھمے وڑ ءَ کہ منی ھُبّ ءُ واھگ پہ بلوچی ءِ وانگ ءَ گیش بوتگ اَنت، گُڑا اَبّی ءَ ھر وھد ءَ چہ کیچ ءِ شھر ءَ پمّن سوگات کتاب آؤرتگ گوں۔ وھد دیم ءَ روان بوتگ ءُ بابُل لتیپ ءِ وانگ ءَ گیش ءَ گیش موہ رستگ ءُ ونتگ ، بلے مروچی چہ شال ءَ دیم داتگیں وتی دزگْوھار گُلین ءِ راہ داتگیں سوگات ” اَھد ء وپا “ ءَ گیش دل شات ءُ گل کُت۔
اے ساھت ءَ ٹیبَل ءِ سر ءَ بابُل لتیپ ءِ آسمی وپا ءِ سر ءَ نبشتہ کُتگیں کِتاب ” اَھد ء وپا “ منی دیم ءَ اِیر ءُ من سرجم ءَ ونتگ ، اِیشی ءِ وانگ ءَ پد من پہ زمین ءَ ندْر بوتگیں بلوچ پُسّگ آسمی وپا ءَ گوں ھم پجّاروک بوت آں کہ آ پہ راجی جُنز ءُ راج ءَ چونیں مزنیں ھستی یے بوتگ ، بلے اے بابت ءَ منی گْور ءَ بابُل لتیپ گیش داد ءِ ھکّدار اِنت کہ آئی گوں وتی کلم ءُ جادوگریں لبزاں مارا گوں آسمی وپا ءَ ھم دیوان کُتگ۔
اگاں بابُل لتیپ ءَ وتی کلم ءِ کُمک ءَ پہ ما اے لبز سر مہ کُرتین اَنت، گُڑا بہ گِندئے منی ھمراھی ءَ دِگہ بازیں کسے ءَ آسمی وپا ءِ کِرد ءِ بابت ءَ مہ زانت اِیں کہ آ کئے اِنت۔ ھمے واستا نبشتہ کار ءِ مزنیں ارزشتے کہ آ ترا چہ تئی مزن نامیں سراں پجّاروک کنت ءُ آیانی کُربانیاں تئی دیم ءَ کار اِیت ءُ ھمے گْوش اِیت کہ وت ءَ ھمے رنگ ءَ بہ کن ءُ پہ راج ءَ نوکیں نامے درآر۔
بابُل لتیپ وتی کتاب ” اَھد ء وپا “ ءِ اولی بھر ءِ بِندات ءَ نبشتہ کنت کہ ” اے جھان ءَ اَتکگیں ھر مُساپِر واتر روت ، بلے گیرانی دامُن ءَ ھما جل اَنت کہ آ پہ راجی زِندمان ءِ اَبدمانی ءَ گچینی ئیں کارِستے پلگار اَنت ، ءُ ھما کارِست آیانی زِندمان ءُ اَبدمانی ءِ مُجّتی ئیں داستان بیت “۔
اے راست اِنت کہ مرچی راجدپتر ءِ تاکدیماں ھما بامرد یات کنگ بنت کہ آیاں وتی ھیشی ئیں سر ءِ پرواہ نہ داشتگ ءُ کُربانی داتگ ، آیاں کہ وت ءَ چیر داتگ ءُ گوں زُوراکاں دیم پہ دیمی ءِ بدل ءَ سر جھل کّتگ ، یا کہ آئی کُمک کنوک ءُ ھمراہ بوتگ اَنت رُزوا اَنت۔ اے رُزوائی ھما سیاھیں ٹِکّ اِنت کہ پہ ھِچّ وڑیں شُودگ ءَ ساپ ءُ پلگار نہ بیت۔ پمیشکا مرچیگیں راجی گدّار اے ھبر ءَ بہ زان اَنت کہ مارا باندا گوں وتی سِلّیں کاراں کس پہ وژنامی یات نہ کنت ، بلکیں مئے نام ءِ دیم ءَ راجی گدّار نبشتہ بیت ، گُڑا مرچی سما بہ کن اَنت کہ باندا راجدپتر ءُ آؤکیں پدریچ ءِ دیم ءَ ملامت بوَگ ءِ بدل ءَ وژنام بہ بہ اِیں۔
ھمے رنگ ءَ اے کتاب ءِ تہ ءَ بابُل لتیپ وتی ءُ آسمی وپا ءِ سنگتی ءُ سیاسی چِست ءُ ایراں ابید اے ھم گْوش اِیت کہ من مرچی کہ اے جاہ ءَ اُوشتاتگاں ، اے وپا ءِ سنگتی ءُ مھروانی اِنت کہ من ءَ ھر گام ءَ جُنزگ ءِ تاکت ءُ سِکین بکشاتگ ئے۔ کُجام ساھت ءَ کہ من وتی کش ءُ گْور ءَ چمشانک داتگ گُڑا وپا دیستگ ءُ مار اِتگ کہ آ منی بالاد ءَ ھمگْرنچ ءُ ارواہ ءِ بھر ءُ اوتاگے۔اے ساھت ءَ کہ آئی ءِ نمیرانی ءِ ھال من ءَ رس اِتگ، گْوش ئے اے زمین ءُ آزمان یک ءُ من اَچ وتی جِند ءَ بیگواہ بوتگ آں۔
چہ بابُل لتیپ ءِ اے ھیال ءُ لیکہ ءَ ما ھمے سبکّ ءَ در بَرّیں کہ وپا پہ ایدگہ سنگت ءُ ھمبلاں الم بے دَروَریں دوست ءُ ھمبلے بوتگ ، بلے پہ بابُل لتیپ ءَ چہ دُرستاں جتائیں کارِستے بوتگ۔ اے بارو ءَ آ وتی کتاب ءِ تہ ءَ جاھے گْوش اِیت:
” وپا ءِ آسمی پُلّ!
ھما وش تبیں بیگاہ ءِ مَلاریں نِدارگ ءُ تئی شکّلیں دانک انگت گیر اَنت کہ تو چے گْوشت۔ تو گپّ گپّ ءِ تہ ءَ ٹھکے دات ءُ درّائینت کہ ” منی زِرد ءِ ارمان اِنت کہ ڈنڈار ءِ اولی شھید من بہ بہ آں، ءُ دلجماں کہ من آں، ھاھاھاھاھا ”۔ من گوں ھاموشیں نِگاھاں ترا چار اِت ءُ جیڑگانی لد ءَ وتی پُولگ ءَ درکپت آں۔۔۔۔۔۔درگپت نہ کُت، بلے شوھاز ءِ ھاٹیگ توان ءُ گاماں جُنزگ ءِ توکل مُھکم ءُ سپر برجاہ اِنت۔۔۔۔۔۔۔۔۔“۔
چہ بابُل لتیپ ءِ نبشتہ بوتگیں دانکاں ھمے زاھِر بیت کہ آ وپا ءَ وتی توکل ءُ سِکین ءِ مُھکمیں چیدگ سرپد بیت ءُ گْوش اِیت، پمیشکا بابُل لتیپ ءِ گْور ءَ وپا ءِ بِستار بے کِساس بُرز ءُ بُلند اِنت، بلے من ھمے سرپد بہ آں کہ اے دانک نبشتہ کار ءِ ارزِشت ءَ ھم ودّین اَنت کہ آئی پہ وتی دوستیں ھمبلے ءَ چوشیں دانک شکساتگ۔ انچوش کہ آ وتی ھیالاں چو درشان کنت ءُ گْوش اِیت:
” گوں سارتیں سمین ءِ شیکّگاں
گوں مھر ءِ ھبریں ھلوتاں
تو چہ دِل ءَ بندات بَہ ئے
شِنگ ءِ جبین ءَ تانسریں “
اے ھیال ءِ جُھلانکی ءِ رَوگ ءُ نبشتہ کنگ منی ند ءِ وس ءُ واک نہ اِنت، بلے مھر ءِ ھبریں ھلوت ءُ سارتیں سمین ءِ شیکّگ جبین ءَ انچو اِیر کپ اِیت کہ مردم بے گُمانی جیڑگ ءَ بِندات کنت۔ ھمے جیڑگ جیڑگ ءَ نبشتہ کار ءِ مھر اَچ کاگد ءِ سر ءِ نبشتگیں تاک ءَ در کئیت ءُ دِل ءَ روتگ جنت، ءُ میزّان میزّان ءَ زامُریں دْرچکے بیت ءُ تانسریں بالاد مان پتائیت ءُ ساھگ کنت۔ ھمے سارتیں ساھگ مھر گْوشگ بیت، پمیشکا پہ اے راہ ءِ ھر مُساپر ءَ مھر ءِ کندیل ءِ بالگ ھژدری اِنت۔ ھژدری پرے واستا کہ اے راہ ءِ مِساپراں وتی زند ءِ تانسریں واھگ ءُ ارمان ببا داتگ اَنت، کسے کہ وتی زند ءِ توامیں واھِشتاں کُربان کنت گُڑا پہ آئی ءَ ابید ء مھر ءَ دِگہ گْرانبھائیں چیزّے زاھر نہ بیت کہ من آئی ءِ ستا ءَ بہ کن آں۔ پرچا کہ ھمے مھر اِنت کہ آئی ءَ پہ ھاک ءِ پھریزگ ءَ ندْر ءُ کُربان بوَگ ءِ راہ ءَ شون دنت۔ ھمے رنگ ءَ نبشتہ کار جاھے گِلگ کنت ءُ گْوش اِیت:
” زندگاں ، زندگیناں مُلّے نیست!
مُرتگاں کبر ءِ سر ءَ چوگان اِنت “
نہ زاناں نبشتہ کار اے ساھت ءَ گوں کُجام جاوراں دُچار بوتگ ءُ اے ھیالے نبشتہ کُتگ، بلے اے ھیال وتی اندر ءَ شاھِگانیں مانایے دار اِیت ءُ مارا پنت دنت کہ کبر ءِ سر ءَ چوگان کنگ ءَ پیسر زندگین ءِ کدر ءُ کیمت ءَ بہ زان۔ آ کہ زندگ اَنت من ءُ تو آئی کدر ءَ زند ءَ بہ زان اِیں، وھدے آ وتی ھنکین ءَ کہ بدل کنت گُڑا رند ءَ آ پوہ نہ بیت کہ کے منی کبر ءِ سر ءَ چوگان کُتگ ءُ کے منی رَوگ شادمانی۔
دیمتِر ءَ بابُل لتیپ میجر وپا ءِ بھادُری، ھست ءُ ساڑی بوَگ ءِ گُمان ءَ چو رنگ ءَ نبشتہ کنت ءُ گّوش اِیت:
” کوراسیں شپ ءِ ڈیوا!
اَچ ترا پد منی ھیالانی آپریچ ءَ اے جھان (دگنیا) گْوش ئے ھورک ءُ ھالی ئیں کبسے یے ، ابید تئی تھتالاں۔۔۔۔۔۔، ءُ من ھمے نِدارگانی پُژدر ءَ سربتگیں راھی یے ءِ کہ سر ماں دمب ءُ دریں گیابانے ءَ کش اِتگ ءُ بے تواری ھر پھنات ءَ میلانک ءُ تھنائی چم پیشدارگ ءَ اِنت ، بلے پد ءَ کہ سما کن آں ، من تھنا نہ آں ، ناں کہ سربتگ۔۔۔۔۔۔، بلکیں چر اے گیابان ءَ توارے جکسان ءُ دیم پہ منی پاند ءَ پیداک اِنت۔ من کہ چک جن آں ءُ چاراں تہ توئے۔۔۔۔۔۔، راجپھازیں لشکرے ءُ جنگ ءِ کسّھاں بُوجان۔۔۔۔۔۔، گوں اے اُوست گْواپیں نِدارگ ءِ گِندگ ءَ ھور ھیالانی گْواش ءَ دمب ءُ دریں گیابان چو شھرے ءَ سمبھ اِت ، سمین ءِ لُنٹاں تئی کلوھے شنگ اِت۔۔۔۔۔۔
اے بے ریائیں وھد ءَ من ءَ کرُتک نہ کُت،
چی ءَ کہ پہ راج ءِ راجی آکبت ءِ سینگارگ ءَ
من وتی کروجگ ءَ درکپتگ اِت آں
جُھد ء آجوئی ءِ پِڑ ءَ
جنگ ءِ میدان ءَ
دانکہ باندا منی راج
آیوکیں پدریچ
من ءَ اے شِگان ءَ مہ جنت کہ من!
کمرزانی بستگ ءُ تھنا بٹاک شتور داتگ،
بلکیں من جنگجاہ ءَ
زُوراکیں لشکر ءِ دیم پہ دیم ءَ
جنگ کُرتگ ءُ ارواہ ببا داتگ،
گْوستانکے نبیسّ اِتگ
اَبدمانیں کسّھے نوشتہ کُتگ
ءُ ھمے کسّہ منی ءُ منی راج ءِ ھستمان ءِ مانزمان ،
چی ءَ کہ گوں من ءَ اُوپار نہ بوت کہ منی چمّانی دیم ءَ
اے درآمدیں لشکر ءِ سِپاھیگ
ماھو ءِ شار ءَ لگتمال بہ کنت
پہ نجمہ ءِ جیگ ءَ دست شھار بہ دنت
ملکناز ءُ کُلسوم ءَ تیر باراں بہ کنت
بْرمش ءَ چورہ
زرینہ ءَ زندانی ،
من ءَ اے اُوپار نہ بوت۔۔۔۔۔۔
ھوس چاڑیں چارِیگ بہ گِندئے شات ءُ گل اَنت ،
بلے اَدارُکی وشیاناں آسر نیست۔۔۔۔۔۔
چی ءَ کہ من ھر جنگولیں سرمچار ءِ
چہ تُپنگ ءَ دَراتکگیں سوھانیں تیراں
دُژمن ءِ ڈڈّر ءَ پیوست باں ءُ
وتی کلوہ ءَ دئے آں کہ من زندگ آں
اے کاروان ءِ ھمراھاں
تُوپک کُوپگ ءَ
سنگر ءَ نشتگ آں
جنگ ءَ آں
داں گُلزمین ءِ دِلبند ءَ
ھمُک پاند ءَ
آجوئی ءِ بیرک ءَ مِکّ مہ کن آں،
اِیمن کدی نہ باں
اِیمن کدی نہ باں “
ھو! تو اِیمن کدی نہ بہ ئے ءُ شھید نہ مِر اَنت، بلکیں آیانی ارواہ راج ءِ ایدگہ پُسّگانی باتِن ءَ دم کشّ اِیت ءُ دُژمِن ءِ گوم ءَ جنگ ءِ ھر میدان ءَ جنگ کنت۔ انچوش کہ نبشتہ کار ءِ رِد ءَ تو وت گّوش ئے: ” من ھر جنگولیں سرمچار ءِ چہ تُپنگ ءَ دَراتکگیں سوھانیں تیراں، دُژمِن ءِ ڈڈّر ءَ پیوست باں ءُ وتی کلوہ ءَ دئے آں کہ من زندگ آں “۔
تو زندگ ئے، تئی زندگ بوَگ راستے ءُ اے گپّ ءِ گْواہ ھما راجی آجوئی ءِ جنگول اَنت کہ آ کوھاں سنگر ءُ دُژمِن ءِ وابانی کلات اِش ڈُرینتگ۔
چوش کہ اَھد ء وپا ءِ بابت ءَ منی چمشانک اِنچوکیں ارزِشتے نہ دار اِیت، بلے بابُل لتیپ ءَ اے بھر بھر ءِ تہ ءَ انچو نبشتہ کُتگ کہ وانوک ءَ پہ وانگ ءَ کدی نہ دْروہ اِیت۔ وھدے ھما کتاب ترا داں گُڈّی تاکدیم ءَ ھمراہ بہ کنت ءُ بہ جُنز اِیت، گُڑا پہ آئی ءِ وانگ ءَ دل گیش ھُبّناک بیت۔ اے ھُبّناکی من ءَ چہ اَھد ء وپا ءِ وانگ ءَ رستگ، گُڑا اے ھبر کدی رد نہ بیت کہ کمال نبشتہ کار ئیگ اِنت کہ آئی ند ءَ اے لبزاناں زیبائیں پوشاک گْور ءَ داتگ۔ نوں من وتی اے کسانُکیں چمشانک ءَ چہ ھمد ءَ گْونڈ گِر آں، بلے گُڈّی ءَ ندْر پہ شُما بابُل لتیپ ءِ اے شئیر چہ اَھد ء وپا ءِ تاکاں۔
تو جُنز ئے!!
تو جُنز ئے!
زھیراں بِل کہ ھمد ءَ اَنت
تْرھیناں آزگیں زیماں
بلّیناں زِرد ءِ مارِشتاں
کماھاں گال ءِ کرکینکاں
داں اَھد ءِ جُلگھیں گْواش ءَ
وپا ءِ تُنّی ئیں بست ءَ
من ءَ گوں تو بہ کنت تیجار
تو جُنز ئے!
مہ بر گوں داتگیں داداں
اناریں سُھب ءِ پیژگاہ ءَ
دمیناں ھشیں ارواہ ءَ
گوں درد ءُ دور ءُ اندوھاں
نبیسّاں کسّہ ءَ مھر ءِ
ابیتکیں گْوست ءَ یاتانی
ھبیریں پتّر ءَ نیاد ءِ
کُماریں بام ءِ بچکنداں
سھار ءِ تْرونگلیں ارساں
لوار ءِ تْرندیں بیھاراں
سمین ءِ ھلوتاں شاگیں
تو جُنز ئے!
زبادیں سوت ءُ نازینکے
پیاپیں مھر ءِ لئیکوے
بھاراں آس گْوندینیت
سماراں اِشکرے مالیت
پدی بیت سوچنیں تھتال
دل ءِ بند بنداں دوچان کنت
ابیتکی ءَ چراگے کنت
نِگاھاں شھم منتینیت
گُمان ءِ شھرگ ءَ جھلاد
ھیال ءِ بنگیں آپریچ ءَ
مَلاریں گُگّاں بوجان کنت
تو جُنز ئے!
جتائی چو تنابے ءَ
گْوپ اِیت گیراں سگاریناں
ودی بیت نوکیں اِسرالے
زِریں زِرد ءِ چراگجاہ ءَ
پَشل کنت ماھکانی ءَ
شپ ءَ رھن کنت گوں اِستالاں
تھاری ءَ ماندار اِیت
سُروزیں کسّھاں کار اِیت
تو جُنز ئے!
ھیال ءِ تْراپکنیں تْرمپاں
شلیناں اَھد ءِ دِلبند ءَ
داں کیچ ءُ سسّو ءِ سِند ءَ
داں مھر ءِ پاکیں پیردان ءَ
داں میریں ھمّل ءِ ھند ءَ
کناں ربّال زِری نوداں
پہ تو دوچاں کلوھے من
پہ تو شَیرے گْوپاں اَھدی
ترا ساٹاں دل ءِ گْرنچ ءَ
کناں پیوند گوں ارواہ ءَ
سباہ ءَ دانکہ بیگاہ ءَ
اے اُمر ءِ تانسریں روچاں
تئی نام ءَ شِناں وزبت
تو جُنز ئے!
کپ اِیت آسے دل ءِ ھُلّاں
چِراگیں درد ھیسکار اَنت
ھیالے نوکیں ھِکّان بیت
گمانی دُرشکیں ھنکین ءَ
سمین ءِ لُنٹ تْراول بنت
سھار ءِ گیمریت بالاد
شموشیت کوش بچکنداں
سھاتگ آس پِرشانیت
گُلیں روزرد ءِ آتراپ ءَ
ودارے پُلّاں کُنٹگ کنت
تو جُنز ئے!
کپوتے موتک ریسّان کنت
زر اَنت پاتو پہ وشبوھاں
ھتم شارے وت ءَ پوش اِیت
اے ماہ چہ دمکاں بیگواہ بیت
زرّیت اِستین پہ ساچانے
ابیتکی زِرد ءَ آزگ کنت
رُد اِیت کوھے ءُ چیدگ بیت
ڈُر اَنت کوٹ ءُ کلات جُمب اَنت
نِشانے گْواہ نہ کنت اَھد ءِ
اے گیابان ءَ بہ سینگار اِیت
تو جُنز ئے!
تئی زیبائی ءِ اِزم ءَ
پتاھاں زیمری شینکّے
کپوت ءِ بانزُلاں بنداں
چو سوتے ءَ کناں راھی
کہ رُستگ گِندگ ءِ نیمون
نہ سبز اِیت بے ترا سھتے
اے تُنّاپیں دِل ءِ کھچر
مُراد ءِ شکّلیں اُومان
مدامی پہ ترا چول جنت
رج اِیت سانجاروئیں رنگاں
چو نِھنگ ءَ ھار کنت روپ اِیت
پتار دنت زندمانی ءَ
گوں زند ءِ کُورکیں واھشتاں
تو جُنز ئے!
زندگی جُنز اِیت
وت ءَ ھانڈارے ءَ سر کنت
دمال دنت گُڈّی اُمیت ءَ
ھیال ءِ سانکلاں بوجیت
پہ اِیسار ءُ ھلاھُوشی
تئی شوھاز ءِ ھنکین ءَ
وت ءَ بیگواہ کنت دمکاں
وت ءَ بیگواہ کنت دمکاں
رمس: 18 اکتوبر 2024 کیچ
